Người Tiểu đội trưởng Tiểu đội 1, Trung đội 3, Đại đội 503, Trung đoàn 165 "Thành đồng biên giới" hôm nào nay đã bước vào tuổi 85, cái tuổi xưa nay hiếm nhưng trông vẫn hoạt bát, nhanh nhẹn. Ông nhớ từng chi tiết khi cùng các đồng đội tiến đánh đồn Ca Vịnh hơn 60 năm về trước - ông là ông Hà Văn Lạc.

Giọng trầm ấm, ông kể: Những năm 1945 - 1950, dưới sự kìm kẹp của quân Pháp, nhân dân ta sống khổ cực lắm, đói ăn, thiếu mặc. Nhìn nhân dân đói khổ càng thôi thúc mỗi người lính chúng tôi hăng hái giết giặc, giải phóng những vùng đất bị kẻ thù chiếm đóng. Lúc bấy giờ, đồn Ca Vịnh giữ vị trí rất quan trọng, có nhiệm vụ phòng thủ, đánh chặn các đoàn quân của ta tiến vào Nghĩa Lộ nên được trang bị hỏa lực mạnh cùng nhiều lính canh phòng cẩn mật. Nằm trong Chiến dịch Lý Thường Kiệt, nhận lệnh cấp trên, đơn vị chúng tôi hành quân tiến đánh đồn Ca Vịnh.

Trên đường hành quân đến bến Âu Lâu thì bị lộ, cả đơn vị phải tiếp tục hành quân lên bến Cổ Phúc, huyện Trấn Yên bây giờ. Thế rồi trong một đêm được sự giúp đỡ của nhân dân. Đại đội của tôi và một số đại đội khác cùng các khí tài đã được vận chuyển qua sông an toàn.

Ngày ấy, đường Âu Lâu - Ca Vịnh còn rậm rạp lắm, cây cối um tùm, hổ báo, hươu nai rất nhiều, trên đường cầu cống bị phá hỏng hoàn toàn. Cứ ban ngày là lực lượng công binh, dân công hỏa tuyến chặt cây làm cầu, làm đường để tối bộ đội hành quân tiến vào đánh đồn.

Qua trinh sát báo về thì Ca Vịnh là một tiền đồn của địch được xây dựng trên đồi Khau Cooc (Bản Khun, xã Hồng Ca, huyện Trấn Yên bây giờ), cách Âu Lâu 20km, xung quanh đồn có 3 hàng rào dây thép gai. Lực lượng trong đồn có 135 tên gồm 15 lính Pháp, 2 trung đội dõng, 2 trung đội kho do tên Quan hai Roch chỉ huy. Vũ khí trong đồn khá mạnh, gồm 12 trung liên, 2 cối 60mm, 1 đại liên...

Sau khi đã tập kết quân và sẵn sàng chiến đấu, đợi đến 4h sáng ngày 30/9/1951, tiểu đội bộc phá của Đại đội 501 bí mật áp sát hàng rào địch. Chiến sỹ Hoàng Đình Kỳ được giao đánh bộc phá mở đột phá khẩu. 4h30 phút sáng, bộc phá nổ nhưng chỉ phá được 1 lớp rào.

Biết bị đánh đồn, quân giặc bắn hỏa lực rất mạnh để ngăn chặn quân ta. Không chần chừ, Hoàng Đình Kỳ và một tổ viên bò lên dùng kìm cắt đứt 2 lớp hàng rào còn lại.

Ngay sau đó, lực lượng xung kích ào ạt tiến lên chiếm giao thông hào, dùng lựu đạn tiêu diệt các lô cốt địch phát triển vào trong đồn. Chiến sỹ Trần Đình Khánh dẫn đầu tổ xung kích phát triển nhanh diệt nhiều hỏa điểm.

Sau hơn 30 phút chiến đấu, Đại đội 501 đã chiếm được ba phần tư đồn. Lúc đó địch đã rút xuống hầm ngầm cố thủ chờ quân tiếp viện. Chiến đấu được hơn 30 phút, tôi bị trúng một mảnh lựu đạn vào chân. Vết thương không nặng lắm nên tôi vẫn cùng đồng đội chiến đấu tiếp. Một lúc sau, chúng tôi lại bị trúng một quả lựu đạn khác. Lần này, tôi bị thương vào đầu, không thể tiếp tục chiến đấu được nữa. Quân ta đánh dồn dập, liên tiếp đến 5h sáng vẫn chưa công được đồn mà hỏa lực của các phân đội ta cũng đã gần hết. Tranh thủ thời cơ, địch dùng lựu đạn đánh bật Đại đội 501 ra ngoài.

Đến 5h30 phút sáng, tiểu đoàn điều tiếp Đại đội 305 (thê đội 2) vào tiến công. Xung kích, ta thay nhau ôm bộc phá lao lên diệt hầm ngầm đều bị hỏa điểm địch sát thương nên không thể tiếp cận mục tiêu. Trận đánh kéo dài đến chiều, ta vẫn không dứt điểm được. Binh sỹ ta hy sinh và thương vong khá lớn, tiểu đoàn phải rút ra ngoài củng cố lại lực lượng. Trong trận đó, Đại đội 503 của tôi hy sinh 8 chiến sỹ. Sau trận đánh, quân Pháp tăng cường quân cũng như hỏa lực cố thủ Ca Vịnh.

Tuy nhiên, quân đội ta cũng đã tăng cường các quân binh chủng, hỏa lực và đến ngày 1/10/1951, ta công đồn thành công, Ca Vịnh thất thủ. Những binh sỹ Pháp còn sống bỏ đồn Ca Vịnh rút chạy về Ba Khe nhưng đã bị quân ta bắt sống 85 tên và 1 thiếu úy Pháp. Đồn cửa ngõ của Pháp thất thủ, quân ta tiếp tục tiến đánh Ba Khe, Bản Tủ và tiến vào giải phóng Nghĩa Lộ, vượt đèo Lũng Lô, các đoàn quân hợp vào tiến đánh giặc Pháp, làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ... - ông Lạc say sưa kể lại.

Trong trận chiến đánh đồn Ca Vịnh, khá nhiều chiến sỹ ta đã anh dũng hy sinh và được đơn vị chôn cất. Tuy nhiên vẫn còn một số chiến sỹ hy sinh trong đồn địch mà không lấy được xác, địch đã đào hố chôn tập thể. Do chiến tranh kéo dài nên mãi đến năm 2007, Tỉnh đội Yên Bái, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, huyện Trấn Yên, xã Hồng Ca mới tổ chức tìm kiếm hài cốt liệt sỹ tử trận trong đồn địch. Sau khi xác minh, tìm kiếm, đã quy tập được 11 bộ hài cốt của các anh hùng liệt sỹ trong trận đánh đồn Ca Vịnh và xác định được tên, địa chỉ của 4 liệt sỹ là:

Trần Văn Mận ở xã Báo Đáp, Trấn Yên, Yên Bái; Lê Văn Thuận ở xã Âu Cơ, Hạ Hòa, Phú Thọ; Nguyễn Văn Lập ở Việt Thành, Trấn Yên, Yên Bái và Bàn Văn Tuân ở Đại Đồng, Yên Bình, Yên Bái, còn lại 7 liệt sỹ vô danh. Ngay sau khi tìm kiếm được các hài cốt liệt sỹ, gia đình ông Lương Văn Lạc đã hiến hơn 500m² đất đồi trồng chè và cây lâu năm để xây dựng mộ bia và đài tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh trong trận đánh đồn Ca Vịnh.

Những người lính Trung đoàn 165 “Thành đồng biên giới” thắp hương tưởng nhớ các đồng đội đã anh dũng hy sinh trong trận đánh đồn Ca Vịnh.

Ngày đón các anh về, nhân dân các dân tộc trong xã, trong huyện, các đồng chí lãnh đạo các cấp đã đến rất đông, kính cẩn nghiêng mình thắp nén hương dâng lên các anh hùng liệt sỹ.

Về Hồng Ca hôm nay, chúng tôi vẫn nghe âm vang bài hát "Đón các anh về", nhạc Thanh Phúc, thơ Hoàng Đức Vượng:

Đất nước khải hoàn vẫn đi tìm đồng đội
Những người chiến sỹ Trung đoàn "Thành đồng biên giới"
Cùng chiến đấu, cùng hy sinh
Cùng nấm mồ đồng đội
Ca Vịnh - Ba Khe - Dốc Báng - Cửa Nhì
Những trận đánh đêm đêm đất trời rực lửa
Năm mươi năm dưới chiến hào điểm cao năm trước
Hồn các anh âm vang hồn đất nước
Đón các anh về giữa rừng cờ Tổ quốc
Xin các anh một lời tạ từ thế hệ
Vẫn vô danh, vẫn xa người thân
Vẫn nằm chung một ngôi nhà thế kỷ
Bởi thời gian vật chất hóa vô thường
Đời các anh sống vì đất nước
Biết hy sinh để Tổ quốc vinh quang... 

Ngay chính trên mảnh đất này, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hồng Ca đã và đang nỗ lực vươn lên phát triển kinh tế - xã hội. Từ một xã đặc biệt khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo đói luôn cao nhất huyện nhưng hôm nay, địa phương đã có nhiều đổi thay, bộ mặt nông thôn khởi sắc. Sân bay dã chiến Ca Vịnh nay là cánh đồng lúa vụ  nối vụ bội thu. Máu đào của các anh đã làm nên chiến thắng và cho hôm nay, quê hương, đất nước thêm những mùa hoa.

Ngọc Trúc