Ông Lò Văn Chiến - Chủ tịch UBND xã Hát Lừu kể lại: "Trời mà rét đậm, rét hại kéo dài, mưa phùn, gió bấc liên miên, nhiệt độ có hôm xuống dưới 5oC là trâu, bò khuỵu ngã vì đói, vì rét. Bản trên, bản dưới cứ í ới gọi nhau đi khiêng trâu trên núi, mổ trâu làm thịt. Xã nào, bản nào cũng có trâu chết nên bán cũng khó. Ăn thì đâu có ngon, chưa kể gắp miếng thịt mà tiếc thương cho khối tài sản lớn nhất của cả nhà. Nhưng đó là chuyện của những năm trước vì mấy năm nay, Hát Lừu này đã hết chuyện trâu chết đói, chết rét rồi!".

Không thể để chuyện cứ mùa đông về là người dân phải khóc vì tiếc trâu kéo dài mãi, năm 2009, những cuộc họp thôn đã được tổ chức với sự tham gia của cán bộ nông, lâm nghiệp huyện. Đi vào phân tích để làm rõ vì sao trâu chết, cách gì để khắc phục và câu trả lời cũng đâu có khó: tập tục thả rông trâu, bò là quá phổ biến; đại đa số các hộ đều không có chuồng trại… Bất chấp thời tiết buốt giá, mặc mưa phùn gió bấc, đàn trâu cứ lang thang trên đồi, trên núi cho đến khi không chịu nổi thì gục ngã. Chuồng trại không có thì việc dự trữ nguồn thức ăn lại càng không.

Việc phòng trừ bệnh tật cũng không nốt, thế là dù có khỏe như trâu thì cũng phải chết vì rét, vì đói và nếu có con nào vượt qua được mùa đông, đợi được đến mùa cỏ lại mắc lở mồm, long móng hay tụ huyết trùng. Quá phụ thuộc vào tự nhiên, thiếu kiến thức khoa học kỹ thuật nên đàn trâu ở Hát Lừu không phát triển được. Năm cao nhất, xã cũng chỉ có hơn 700 con. Nhà nào nuôi nhiều nhất cũng chỉ có khoảng trên dưới hai chục con, trong khi tiềm năng để phát triển đàn trâu ở Hát Lừu rất lớn.

Chương trình bảo vệ đàn trâu ở Hát Lừu đã được triển khai bắt đầu từ việc chấm dứt tình trạng thả rông, tiếp đến là làm chuồng trại cẩn thận. Toàn xã thực hiện không thả trâu khi nhiệt độ xuống dưới 10oC và đặc biệt chú trọng trồng cỏ voi, thu gom rơm khô, cất trữ cẩn thận làm thức ăn cho trâu, bò. Hàng chục lớp tập huấn kỹ thuật chăn nuôi thú y, nội dung chủ yếu về biện pháp bảo vệ đàn trâu trong mùa đông đã được cán bộ khuyến nông huyện về tận các bản tổ chức, thu hút đông đảo bà con. Hệ thống loa truyền thanh của xã cũng đã phát huy triệt để trong việc tuyên truyền cả bằng tiếng Kinh, tiếng Thái.

Người dân Hát Lừu đã có sự chuyển biến mạnh về nhận thức và đáng quý hơn là Đảng, Nhà nước đã hỗ trợ bà con phát triển đàn trâu, bò qua nhiều chương trình như: cải thiện môi trường nông thôn, Chương trình 30a… giúp bà con làm chuồng trại bảo đảm quy định xa nhà ở, có mái cứng, nền cứng, có hố phân rộng, có mái che đồng thời giống cỏ với năng suất cao, chất lượng tốt cũng được đưa về các thôn bản, cấp không cho bà con trồng.

Vụ lúa chiêm năm 2010 vừa kết thúc, cánh đồng các bản Hát 1, Hát 2, Lừu 1, Lừu 2 đã không còn hình ảnh đốt rơm khói mù như trước. Được tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật, người Thái Hát Lừu thu gom rơm, phơi khô rồi tận dụng mọi chỗ có thể từ góc sân, góc vườn, trên nóc chuồng trại hoặc dưới gầm sàn để cất trữ.

Theo đánh giá của cán bộ xã Hát Lừu, đến nay, toàn xã đã có hơn 400 chuồng trâu bảo đảm tiêu chuẩn vệ sinh môi trường và an toàn trong mùa rét. Hát Lừu đã có 430 nhà để rơm, 15ha cỏ voi chất lượng tốt. Như vậy, mùa đông này, đàn trâu của xã với 690 con sẽ có đủ nguồn thức ăn, vẫn béo tốt, chờ xuân sang ấm áp, cỏ non mọc. Chúng tôi ghé qua nhà chị Lò Thị Nhọt ở bản Hát 1 lúc chị đang cho con trâu nái trong chuồng ăn cỏ. Chị Nhọt bảo: "Cỏ nhà mình trồng rất nhiều, còn đống rơm to này nữa, chắc đủ cho trâu ăn đến tận ngoài tháng Giêng. Không trồng cỏ, không phơi rơm thì khổ lắm! Trước đây, nhiều người cứ phải leo rừng lấy lá chuối, cây chít về cho trâu ăn mà trâu vẫn chết vì đói, vì rét đấy".

Người dân Hát Lừu đã biết chăm sóc trâu trong những ngày đông rét buốt và đàn trâu vẫn sẽ khỏe mạnh, béo tốt trong mùa đông. Đó là điều rất đáng mừng nhưng câu chuyện chăn nuôi trâu, bò ở đây vẫn còn chuyện đáng bàn. Chính quyền và người dân địa phương vẫn chưa thấy được hết tiềm năng to lớn của xã là hơn 1.440ha đất trong việc phát triển đàn đại gia súc; chưa biến chuyển trong việc chăn nuôi trâu, bò theo hướng hàng hóa và vẫn coi việc nuôi trâu để lấy sức kéo, đến khi thấy tốc độ cơ giới hóa trong việc làm đất tăng thì cho rằng con trâu đã hết vai trò. Đó là những vấn đề đáng suy nghĩ, đáng luận bàn trong định hướng phát triển và phấn đấu của Đảng bộ xã trong nhiệm kỳ tới.

Lê Phiên