Những chuyển biến tích cực

Để phát huy hiệu lực, hiệu quả của Luật HTX mới trong thực tiễn, ngày 24/7/2015, Thủ tướng Chính phủ đã có Chỉ thị số 19/2015/CT-TTg về việc đẩy mạnh triển khai thi hành Luật HTX.

Theo đó, UBND tỉnh đã phê duyệt, ban hành các văn bản chỉ đạo và có kế hoạch phát triển kinh tế tập thể của tỉnh và các chính sách hỗ trợ nhằm đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX; các đơn vị chức năng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn phổ biến và hướng dẫn thực hiện các văn bản pháp luật về Luật HTX năm 2012 đến cán bộ, thành viên, xã viên các HTX trên địa bàn tỉnh; rà soát, đánh giá thực trạng, phân loại theo nhóm HTX; thực hiện chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển kinh tế tập thể; qua đó, đã tạo chuyển biến, thay đổi về cách nghĩ, cách làm về mô hình kinh tế tập thể.

Sau khi chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012, nhiều HTX trên địa bàn tỉnh đã khai thác tốt những lợi thế của địa phương, những điểm mới của Luật để phát huy nội lực. Các HTX cũng đã từng bước củng cố, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh. Hiện nay, toàn tỉnh có 324 HTX với 37.800 thành viên, trong đó có 190 HTX hoạt động theo Luật HTX năm 2012. Tổng số vốn hoạt động, giá trị tài sản của các HTX gần 1.355 tỷ đồng, tăng 186% so với thời điểm 1/7/2013.

Ông Phạm Ngọc Hữu - Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Yên Bái khẳng định: sau 5 năm triển khai, thi hành Luật, đến nay đã có 94% số HTX đang hoạt động trên địa bàn tỉnh tổ chức hoạt động theo Luật HTX năm 2012; gần 100 HTX thành lập mới. Nhiều HTX hoạt động hiệu quả, phát huy tốt những lợi thế của địa phương, đổi mới và nâng cao chất lượng hoạt động, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh.

Năm 2016, doanh thu của các HTX đạt trên 1.500 tỷ đồng, chiếm trên 6,5% giá trị tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh; nộp ngân sách Nhà nước gần 30 tỷ đồng, lợi nhuận bình quân đạt 253 triệu đồng/HTX, giải quyết việc làm cho trên 7.200 lao động thường xuyên với thu nhập bình quân 35 triệu đồng/người/năm. Đây có thể nói là một bước phát triển đáng khích lệ của khu vực kinh tế tập thể tỉnh nhà.

Toàn tỉnh có gần 50% HTX hoạt động hiệu quả, đã đóng góp được vai trò tiên phong trong phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới. Trong đó, nhiều mô hình HTX kiểu mới bước đầu hình thành, dần thay thế những mô hình HTX kiểu cũ, góp phần nâng cao thu nhập cho các thành viên, các mô hình đã tạo được sự liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm.

HTX Dịch vụ tổng hợp Kiến Thuận ở xã Bình Thuận, huyện Văn Chấn là điển hình trong việc đổi mới, hoạt động theo Luật HTX năm 2012. Khi mới thành lập, HTX chỉ có 12 xã viên với số vốn điều lệ 800 triệu đồng.

Đến nay, HTX đã phát triển lên trên 60 thành viên với số vốn điều lệ lên 3,9 tỷ đồng, HTX tạo việc làm thường xuyên có thu nhập ổn định cho các thành viên và nhiều lao động gián tiếp trên địa bàn xã Bình Thuận và các xã lân cận của hai huyện Văn Chấn và Trấn Yên với  mức thu nhập bình quân từ 5 triệu đồng đến 6,5 triệu đồng/người/tháng. Doanh thu HTX năm sau cao hơn năm trước và năm 2016 doanh thu đạt trên 20 tỷ đồng. HTX Dịch vụ nông lâm nghiệp tổng hợp Công Tâm, huyện Văn Yên là một trong số những HTX hoạt động tốt sau khi chuyển đổi.

Ông Trần Văn Kiên - Giám đốc HTX này cho biết: “Luật HTX năm 2012 như một luồng gió mới đến với chúng tôi. Hoạt động theo Luật đáp ứng nhu cầu và lợi ích của thành viên tham gia HTX. Năm 2015, sau khi chuyển đổi HTX chúng tôi đã mạnh dạn huy động vốn đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh, đổi mới công nghệ. Nhờ đó, vốn điều lệ tăng lên 4 tỷ đồng (lúc mới thành lập năm 2008 là 1 tỷ đồng), vốn hoạt động 7 tỷ đồng, HTX giải quyết việc làm cho trên 40 thành viên và người lao động với mức thu nhập từ 3,8 - 4,5 triệu đồng/người/tháng".

"Việc đổi mới cũng giúp HTX nâng cao năng lực quản lý cũng như tiếp cận với các chính sách ưu đãi, hỗ trợ trong lĩnh vực nông nghiệp, nhất là những chương trình, dự án áp dụng các tiến bộ khoa học, kỹ thuật nhằm tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp trên thị trường, cải thiện thu nhập cho người dân” - ông Kiên nói.

Không chỉ đổi mới đầu tư công nghệ, nhiều HTX đã chủ động liên doanh, liên kết với các HTX, doanh nghiệp khác để tăng dịch vụ và doanh thu. Điển hình như mô hình liên kết sản xuất măng tre Bát độ xuất khẩu giữa HTX Dịch vụ tổng hợp Kiên Thành (Trấn Yên) và Công ty cổ phần Yên Thành (Yên Bình); mô hình liên kết sản xuất chè giữa HTX Dịch vụ tổng hợp Kiến Thuận (Văn Chấn), HTX Chè Tân Hương (Yên Bình) và Công ty TNHH Hưng Thịnh (thành phố Yên Bái) với hãng Unilever Việt Nam; mô hình liên kết phát triển chuỗi sản phẩm tinh dầu quế giữa HTX 6/12 xã Đào Thịnh (Trấn Yên), HTX Dịch vụ nông - lâm nghiệp tổng hợp Công Tâm (Văn Yên) và Công ty An Thịnh Cường Phát (Văn Yên)...

Còn đó những khó khăn

Theo đánh giá của Liên minh HTX tỉnh, tuy công tác chuyển đổi hoạt động HTX trên địa bàn tỉnh đạt kết quả tốt, nhưng chất lượng hoạt động của nhiều HTX đăng ký lại còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân là do việc phát triển HTX theo Luật HTX năm 2012 còn mới, nên trong quá trình chỉ đạo, điều hành ở các cấp, các ngành còn lúng túng.

Bên cạnh đó, bản thân các HTX cũng chưa thông suốt, chưa có kinh nghiệm; trong khi đó, nguồn nhân lực, tài chính cho phát triển kinh tế tập thể, HTX còn hạn chế. Thực tế cho thấy, rất nhiều HTX hiện nay đang phải đối mặt với những khó khăn, lúng túng về việc chuyển tiếp, đăng ký lại hoạt động của HTX theo luật hiện hành.

Theo kế hoạch, hết ngày 30/6/2016, các địa phương trên địa bàn tỉnh phải hoàn thành việc chuyển đổi mô hình các HTX theo Luật HTX năm 2012, nhưng đến nay mới có 190 HTX đang hoạt động theo quy định của Luật. Trong đó, có 131 HTX chuyển đổi, tổ chức lại theo Luật, 59 HTX thành lập mới.

Mặc dù được Liên minh HTX Việt Nam đánh giá là tỉnh có kết quả thực hiện việc chuyển đổi mô hình HTX khá cao; tuy nhiên, nhìn lại quá trình chuyển đổi còn nhiều khó khăn vướng mắc. Hiện nay, toàn tỉnh còn 134 HTX chưa thực hiện chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012, chủ yếu là các HTX đã ngừng hoạt động.

Qua khảo sát của Liên minh HTX tỉnh, trong 134 HTX ngừng hoạt động đến hết tháng 3/2017 đã giải thể được 5 HTX, xây dựng hồ sơ tổ chức lại hoạt động theo Luật HTX năm 2012 cho 2 HTX.

Hiện nay, có 13 HTX ngừng hoạt động, có nhu cầu chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012 nhưng do hoạt động kém, chưa có phương án kinh doanh hợp lý, năng lực về tài chính cũng như về nhân lực, nhất là cán bộ quản lý còn nhiều hạn chế... nên chưa thực hiện chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012 được.

Điển hình như HTX Dịch vụ nông lâm nghiệp Phan Thanh, xã Phan Thanh, huyện Lục Yên với ngành nghề nông nghiệp, chế biến. HTX được thành lập năm 1999, đến năm 2009 ngừng hoạt động.

Hiện nay, HTX không còn trụ sở, tài sản hiện có trên 30 con trâu được giao cho các hộ trên địa bàn xã chăn thả với hình thức quản lý tài sản 50% của HTX, 50% hộ gia đình. HTX này chưa chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX năm 2012 được là do Chủ nhiệm HTX (trước kia) hiện nay đang tham gia công tác tại địa phương. Hay như HTX Xuân Anh, thôn 12, xã Tân Thịnh, huyện Văn Chấn được thành lập năm 2009 với ngành nghề nông nghiệp chế biến.

Hiện nay, HTX có thể tổ chức lại hoạt động theo Luật HTX 2012 nhưng HTX chưa có phương án kinh doanh hợp lý, hoạt động không có vùng nguyên liệu, không có thị trường tiêu thụ sản phẩm ổn định, năng lực về tài chính còn hạn chế...

Ông Đỗ Nhân Đạo - Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho biết: “Nguyên nhân dẫn đến việc các HTX thực hiện chuyển đổi theo Luật HTX 2012 chậm và gặp nhiều khó khăn là do trình độ của một số cán bộ chủ chốt HTX còn hạn chế, chưa cập với cơ chế thị trường, khả năng tiếp cận thông tin, chính sách chưa nhạy bén. Một số HTX lúng túng trong chuyển đổi, khó khăn trong xác định tài sản, chưa đủ năng lực xây dựng phương án sản xuất kinh doanh khả thi. Các chính sách hỗ trợ về đất đai, tín dụng, thuế, xúc tiến thương mại, nâng cao trình độ khoa học - công nghệ chưa đồng bộ, thường xuyên”.

Một khó khăn nữa, ảnh hưởng đến quá trình chuyển đổi HTX theo luật là việc hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ban hành chưa đồng bộ; hướng dẫn của các bộ, ngành trung ương còn chậm, chưa kịp thời dẫn đến sự lúng túng, khó khăn trong thực hiện, nhất là khâu rà soát tư cách thành viên, góp vốn điều lệ, xác định tài sản, công nợ của HTX và xây dựng điều lệ, phương án sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, hỗ trợ thành viên phát triển sản xuất, kinh doanh.

Các chính sách hỗ trợ HTX còn nhiều hạn chế, bất cập, nhất là các chính sách về đất đai, tiếp cận vốn vay. Các tổ chức tín dụng chưa thực sự tin tưởng cho HTX vay vốn, chưa khai thác được Nghị định 55/2015/NĐ-CP ngày 9/6/2015 của Chính phủ về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền về Luật HTX năm 2012 đến nhân dân chưa có sự đổi mới, chất lượng không cao...

Luật HTX năm 2012 được coi là luồng gió mới cho khu vực kinh tế tập thể, góp phần tăng cường hiệu quả hoạt động cũng như phát huy vai trò tích cực của thành phần kinh tế này. Do đó, tập trung tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trên để đưa các HTX hoạt động theo đúng Luật là vấn đề cấp thiết, cần làm ngay.

Hồng Duyên