Hẳn những người gắn bó với nông nghiệp Văn Chấn còn nhớ, khoảng những năm 1990 cây ngô đông ở Văn Chấn chưa được trồng mạnh. Bà con thì thiếu đói giáp hạt gay gắt mà đất đai cứ “ngủ đông” đến hơn 3 tháng trời. Đó cũng là nghịch lý cần giải quyết và lời giải là đưa cây ngô vụ đông xuống ruộng hai vụ lúa. Ngành nông nghiệp lấy Mường Lò (Văn Chấn) để triển khai chương trình “Đưa cây ngô xuống ruộng hai vụ lúa”.  Nhưng thay đổi một tập quán canh tác đối với nông dân Mường Lò không hề dễ. Muốn làm ngô đông phải làm mùa sớm, phải thu hoạch lúa nhanh để làm đất và gieo trồng. Tất cả phải chạy đua với thời gian để đảm bảo mục tiêu ngô đông được ăn mà lúa xuân vẫn kịp thời vụ...

Những nỗ lực ấy đã giúp cho ngô đông Văn Chấn liên tục được mùa. Từ thành công ban đầu, giống ngô Bi-ô-xít 9870 trên đất 2 vụ lúa lúc đầu có 280 ha, rồi tăng dần, tăng dần diện tích lên từng năm và lan ra khắp vùng lòng chảo Mường Lò. Đến năm 2009, Văn Chấn đạt diện tích ngô đông trên đất lúa kỷ lục 1200 ha và năng suất mà ngành thống kê công bố đã ổn định ở mức từ 35 đến 37 tạ/ha. Cây ngô chứ không phải đối tượng cây trồng nào khác, đã giúp nông dân Văn Chấn tiếp cận được với sản xuất hàng hoá.

Khi ngô bắt đầu chắc hạt, bà con còn quạt ngô nướng hay luộc ngô ngay bên đường để bán cho du khách thưởng thức hoặc liên hệ với tư thương bán cả ruộng ngô phục vụ nghề nuôi bò sữa hoặc làm ngô nướng, ngô luộc ở thị xã, thành phố. Vụ ngô đông này, nhiều nhà bán thẳng ngô non cho thương lái với giá 1000 đồng/cây (để cả bắp). Với giá bán như vậy, mỗi ha gieo trồng từ 5,5 đến 6 vạn cây thì chỉ tính riêng vụ đông đã cho bà con thu nhập ít nhất 50 triệu đồng/ha.

Sức hút của thị trường đã “lôi” cây ngô đông từ ruộng hai vụ lúa lên nương đồi. Khoảng những năm 1999 -2000, ngô được bà con Cát Thịnh, Sơn Thịnh, Suối Giàng, Nậm Búng gieo trồng trên nương đồi một cách mạnh mẽ và đến nay ngô đồi có mặt ở 100% số xã trong toàn huyện. Cây ngô lai đã lấn dần lúa nương mộ với năng suất lúa chỉ từ 1 đến 1,2 tấn/ha. Trước tình hình ấy, huyện Văn Chấn còn triển khai áp dụng biện pháp canh tác bền vững trên đất dốc với cách tận dụng thân lá ngô từ vụ trước che phủ đất cho vụ ngô sau.

Thấy tác dụng lớn, hạn chế tối đa sự sói mòn của đất, đồng bào Văn Chấn đã áp dụng triệt để phương pháp này để rồi cứ một năm hai vụ, mùa tiếp mùa, ngô đồi Văn Chấn tốt bời bời, bắp to, hạt chắc bội thu. Diện tích ngô ở Văn Chấn đã đạt con số 4300 ha/năm và với năng suất bình quân 3,5 tấn/ha thì sản lượng ngô của toàn huyện đã đạt trên 15 nghìn tấn. Giá ngô từ lâu đã tương đương giá thóc. Vậy là, một nguồn thu đáng kể của đồng bào đã có được từ bắp ngô. Không những vậy, nó còn tạo đà tăng trưởng cho đàn lợn, đàn gia cầm và bảo vệ cả đàn trâu, bò trong những ngày đông rét buốt và thiếu cỏ.

Chúng tôi có dịp về Sơn Thịnh - xã có diện tích ngô thuộc hàng lớn nhất huyện Văn Chấn với 150 ha mỗi vụ, năng suất ngô ở đây đã đạt 45 đến 50 tạ/ha. Ở đây có gia đình ông Cầm Bá Khoa, thôn Văn Thi 3 mỗi vụ trồng được 1,5 ha ngô và thu được 12 tấn ngô hạt. Với giá ngô 5 nghìn đồng/kg, gia đình ông Khoa đã có thu nhập 60 triệu đồng mỗi năm. Văn Thi 3 cũng là thôn có diện tích ngô đồi lớn nhất với trên 50 ha và diện tích sẽ còn tăng mạnh trong những năm tiếp theo. Đó cũng là cơ sở để Văn Chấn thay đổi lại cơ cấu cây trồng bởi diện tích sắn toàn huyện còn khá lớn (gần 1600 ha), trong khi sắn rất bạc màu và hiệu quả kinh tế thấp. Nhiều người ở đây cho rằng, năng suất và sản lượng ngô thực tế còn cao hơn nhiều con số đã công bố. Vì vậy, cần đánh giá đúng năng suất, sản lượng, giá trị kinh tế của cây ngô, để có cơ chế, chính sách phù hợp cho vùng ngô hàng hoá ở Văn Chấn được hình thành và phát triển.

Lê Phiên