Đây là loại chè kém chất lượng hay còn được gọi là chè vàng (người làm chè quen gọi là chè tầm), đang được bán ra với giá chừng 15-16.000 đồng/kg cho các tư thương hoặc một số doanh nghiệp làm ăn chụp giật hòng bán kiếm lời mà không ít người chua chát gọi là... “chè cháo”.
 
Yên Bái là một trong 5 tỉnh có diện tích chè lớn nhất nước. Toàn tỉnh có gần 13.000 ha chè, trong đó có 2.585 ha chè Shan, chè lai LDP 1.555 ha, chè nhập nội 1.633 ha, chè rung du 6.000 ha… Sản lượng chè búp tươi hàng năm từ 80.000-85.000 tấn, mỗi năm chế biến chừng 20.000 tấn chè khô gồm chè đen, chè xanh các loại. Tuy số lượng chè nhiều nhưng chất lượng chè lại thấp nên giá chè xuất khẩu trung bình của Yên Bái chỉ đạt chừng 1-1,2 USD/Kg, vì thế, doanh thu từ cây chè của Yên Bái chưa xứng với tiềm năng của vùng chè rộng lớn này.

Nguyên nhân chất lượng sản phẩm chè Yên Bái thấp là do nguyên liệu đầu vào. Trước năm 2000, khi chưa bung ra các nhà máy chế biến mini và phát triển các “bom” chè quay tay thì không có tình trạng tranh mua tranh bán nguyên liệu giữa các nhà máy chế biến. Sau năm 2000, các nhà máy chế biến chè xây dựng ồ ạt, phá vỡ qui hoạch, không cân đối giữa vùng nguyên liệu và cơ sở chế biến.

Hiện Yên Bái có 93 nhà máy chế biến, công suất từ 5-50 tấn, tổng công suất 965 tấn/ngày, chưa kể hàng ngàn “bom” chè quay tay trong khi khả năng cung ứng nguyên liệu chỉ đạt 350 tấn/ngày, bằng 1/3 so với công suất. Trong cảnh tranh mua tranh bán nguyên liệu, chè được phun đủ loại các loại thuốc kích thích và cắt hái vô tội vạ, dư lượng hoá chất cao khiến chất lượng sản phẩm chè Yên Bái thấp, giá khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Chất lượng chè thấp, giá rẻ ảnh hưởng đến doanh thu và đời sống của hơn 40 ngàn hộ làm chè vẫn vô cùng khó khăn. Có lẽ chính vì thế mà vài năm trở lại đây khi việc thu mua chè vàng (chè tầm) xuất hiện một cách ồ ạt thì xảy ra tình trạng đáng buồn là “chè cháo”.

Hàng ngàn “bom” chè quay tay trong dân làm việc không mệt mỏi để đáp ứng nhu cầu thị trường. Chủ một “bom chè” quay tay (chúng tôi xin không nêu tên) ở xã Hưng Thịnh, huyện Trấn Yên cho biết: "Hai vợ chồng em mỗi ngày chế biến chừng 7 tạ đến 1 tấn chè búp tươi, thu nhập ước đạt từ 700.000 - 1.000.000 đồng".

Để có được nguồn thu này trong quá trình vò chè, chủ hộ nọ đã dùng bột sắn khô nấu thành cháo rồi đưa vào vò chè. Chính vì thế mà cứ 10 kg chè búp tươi (loại dùng liềm cắt dài chừng 20-25cm) sau khi chế biến sẽ đạt trên 3 - 3,3 kg chè búp khô, trong khi đó bình thường 10 kg chè búp tươi cùng loại chỉ chế biến được chừng hơn 2 kg chè khô và một lượng nhỏ chè bồm.

Để nâng cao chất lượng sản phẩm chè, mới đây, Hiệp hội Chè Việt Nam phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Yên Bái đã cùng với những doanh nghiệp chè lớn bàn cách tổ chức lại sản xuất: xây dựng vùng nguyên liệu chè an toàn, đổi mới công nghệ chế biến, thông tin thị trường…

Chi cục Quản lý chất lượng nông, lâm, thuỷ sản Yên Bái ra đời để quản lý nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm nông, lâm thuỷ sản nói chung và chất lượng chè nói riêng. Tuy nhiên, việc nâng cao chất lượng chè hiện đang ì ạch trong quá trình chuyển đổi công nghệ chế biến và cải tạo được một số ít diện tích chè cằn cỗi sản lượng thấp, chất lượng kém bằng các giống chè nhập nội, trong khi đó chất lượng nguyên liệu đầu vào vẫn rất thấp.

Thêm vào đó, hàng loạt các cơ sở chế biến cũ kỹ, lạc hậu cùng với nạn “chè cháo” mà không ít cơ sở làm ăn kiểu chụp giật vẫn thu mua với số lượng lớn. Chất lượng chè Yên Bái, vì thế, đã kém lại càng có nguy cơ kém hơn. Đây là câu hỏi lớn đang cần có lời giải đối với các nhà quản lý.

Đức Tưởng