Gia đình văn hóa (GĐVH), khu dân cư (KDC) văn hóa là một trong những tiêu chí của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” (TDĐKXDĐSVH) - phong trào đã góp phần quan trọng trong xây dựng nhân cách, lối sống con người, xã hội văn minh, được triển khai sâu rộng đến từng gia đình, từng KDC.

Hàng năm, việc bình xét, xếp loại GĐVH, KDCVH diễn ra từ thôn đến xã, phường, thị trấn. Tuy nhiên, trên thực tế, làm thế nào để đánh giá, xếp loại gia đình, KDC đạt tiêu chuẩn văn hóa, phản ánh đúng thực chất cả về bề rộng cũng như chiều sâu, không chạy theo số lượng và thành tích đang là nhiệm vụ quan trọng đối với các cấp, các ngành chức năng.

Nhịp sống hối hả, hiện đại tại khu vực thành thị, khu vực tập trung đông dân cư luôn đòi hỏi các thành viên trong gia đình vừa giỏi làm kinh tế, vừa phải biết cách nuôi dưỡng tâm hồn, không ngừng bồi đắp nếp sống văn minh. Văn hóa ứng xử đôi khi được thể hiện chỉ bằng những hành động nhỏ như: không phơi quần áo tùy tiện gây mất mỹ quan đô thị, không vứt rác, xả nước thải bừa bãi, ngăn ngừa tệ nạn xã hội… nhưng lại chính là tiêu chí được đưa vào bình xét GĐVH.

Ông Nguyễn Xuân Hiển - Tổ trưởng tổ dân phố 31A, phường Đồng Tâm (thành phố Yên Bái) cho biết: “Tổ dân phố 31A có 39 hộ. Sau khi bình xét GĐVH, có 4 hộ không đạt do các nguyên nhân như: bạo lực gia đình, lấn chiếm hành lang, không nộp phí bảo trì đường bộ… Chúng tôi đã hoàn tất bình xét GĐHV từ cuối tháng 10 vừa qua”. Kết quả trên phản ánh khá thực tế bình xét GĐVH tại cơ sở. Tuy nhiên, nói về khó khăn trong bình xét, chị Bùi Mai Chi chia sẻ: “Ở thành phố, hầu như nhà nào biết nhà nấy, bà con lối phố san sát nhau nhưng nếu không thân thiết, gần gũi thì không thể hiểu về gia đình họ. Khi bình xét GĐVH, vì không hiểu rõ, lại thêm tâm lý ngại nói, không thẳng thắn nhận định, dẫn đến tình trạng bình bầu tràn lan và rồi vô tình khiến việc bình xét hời hợt trở thành thói quen”.

Thực trạng ấy, lâu nay chẳng là điều quá xa lạ. Cách không xa thành phố, nhưng xã Minh Tiến, huyện Trấn Yên lại là một câu chuyện khác. Được cán bộ văn hóa xã giới thiệu đến nhà ông Trần Đình Dần ở thôn Quang Trung. Dù đã ở cái tuổi "xưa nay hiếm", nhưng ông Dần rất minh mẫn, khỏe mạnh. Liên tiếp 3 năm trong giai đoạn 9 năm, gia đình ông đạt danh hiệu GĐVH tiêu biểu. Tất cả 7 người con của ông nay đã trưởng thành, xây dựng gia đình riêng, có chỗ đứng nhất định trong xã hội.

Đặc biệt, từ ông bà, cha mẹ đến các cháu trong đại gia đình luôn năng động, nhiệt tình tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao tại cơ sở. Ông Dần chia sẻ: “Tôi tự hào về gia đình mình và vui mừng khi được bà con tin tưởng, ưu ái bình xét công nhận là GĐVH tiêu biểu. Với 3 thế hệ chung sống trong một gia đình, để dung hòa mối quan hệ là điều không đơn giản. Tôi luôn tâm niệm, nhắc nhở, răn dạy con cháu phải sống tu thân tích đức, làm ăn lương thiện, anh em hòa thuận, tích cực tham gia công tác xã hội”.

Năm 2014, toàn tỉnh xét công nhận 140.560/194.578 hộ gia đình đạt chuẩn văn hóa, đạt 72%; xét công nhận 1.115/2.303 làng, bản, tổ dân phố đạt chuẩn văn hóa, đạt 48%, 36/180 xã, phường, thị trấn văn hóa, đạt 0,2%. 6 tháng đầu năm 2015, toàn tỉnh có 144.512/199.687 hộ đăng ký xây dựng gia đình văn hóa, đạt 72,3%; 1.206/2.303 làng, bản, tổ dân phố đăng ký xây dựng làng, bản, tổ dân phố văn hóa, đạt 52,3%.

Năm 2014, toàn xã Minh Tiến có 360/422 hộ đạt danh hiệu GĐVH (đạt 85%), năm 2015, có 353/422 hộ đạt danh hiệu GĐVH (đạt 84%), trong đó có 6 GĐVH tiêu biểu giai đoạn 3 năm, 5/6 khu dân cư KDC đạt KDC văn hóa, 2 KDC đạt danh hiệu KDC văn hóa giai đoạn 3 năm. Bà Đào Thanh Quỳnh - cán bộ Văn hóa - Xã hội xã Minh Tiến cho biết: số lượng GĐVH có xu hướng giảm đồng nghĩa với chất lượng bình xét GĐVH được nâng lên, tuy nhiên, so với thực tế vẫn đang ở mức khá cao. Ở một xã nhỏ, dân số ít, kinh tế còn nhiều khó khăn như Minh Tiến, GĐVH tiêu biểu như ông Trần Đình Dần nổi bật lên như một tấm gương sáng để bà con, các thế hệ trẻ noi theo.

Trước đây, họp bình xét GĐVH, bà con lối xóm thường có mối quan hệ thân tình hoặc là anh em, họ hàng xa, gần nên tình trạng nể nang, xuê xoa trong khâu bình chọn thực tế khó tránh khỏi. Thôn Quang Minh có 73 hộ thì có tới 2/3 thuộc dòng họ Nguyễn, nhưng từ khi các tiêu chí bình xét GĐVH triển khai cụ thể, chi tiết, dòng họ Nguyễn có tới 4 hộ không đạt GĐVH do rơi vào tình trạng uống rượu quá đà, gia đình xảy ra tranh cãi để tổ hòa giải phải đến làm việc… Dù có mối quan hệ thân tình, nhưng khi bình xét GĐVH bà con, các thành viên trong dòng họ đều kiên quyết loại bỏ danh hiệu GĐVH với những gia đình không xứng đáng. Điều đó, cũng khẳng định, người dân đã, đang dần nhận thức được giá trị, ý nghĩa thực sự và sự tự hào khi được nhận danh hiệu GĐVH.

Trao đổi về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Kiên - Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Trấn Yên cũng cho hay: phong trào xây dựng GĐVH, KDC văn hóa luôn là nền tảng, động lực phát triển các trong trào chung khác. Từ khi các tiêu chí bình xét gia đình văn hóa được cụ thể hóa, Ban chỉ đạo huyện phối hợp cùng Mặt trận Tổ quốc huyện và các tổ chức đoàn thể đã tuyên truyền mạnh đến đoàn viên, hội viên thực hiện tốt các phong trào, tổ chức trên 130 cuộc tuyên truyền thông qua Đội Thông tin lưu động, sinh hoạt câu lạc bộ gia đình, phối hợp với Hội Phụ nữ huyện chỉ đạo vận động phụ nữ xây dựng gia đình theo 4 chuẩn mực; cuộc vận động “5 không, 3 sạch”; hội thi tìm hiểu Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, buôn bán người tại xã Y Can, Lương Thịnh… tạo hiệu quả tích cực trong xây dựng đời sống văn minh, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trên địa bàn.

Theo ông Nguyễn Văn Liệu - Trưởng phòng Xây dựng Nếp sống văn hóa và Gia đình, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch: “Việc đánh giá, xếp loại gia đình, khu dân cư đạt tiêu chuẩn văn hóa phải phản ánh đúng thực chất, không chạy theo số lượng được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng nâng cao chất lượng của phong trào TDĐKXDĐSVH. Trong thời gian tới, để bình xét các danh hiệu văn hóa có sự chuyển biến tích cực, sâu rộng, Ban chỉ đạo tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật nhà nước về phong trào TDĐKXDĐSVH.

Phấn đấu trong năm 2015, toàn tỉnh có trên 75% hộ đạt danh hiệu GĐVH, trên 48% làng, bản, thôn, tổ dân phố đạt danh hiệu làng, bản, thôn, tổ dân phố văn hóa. Đồng thời, tiếp tục xây dựng kế hoạch ký kết phối hợp liên ngành giữa các sở, ban, ngành, đoàn thể và Ban chỉ đạo các huyện, thị xã, thành phố để thực hiện phong trào; hướng dẫn ban chỉ đạo các huyện, thị xã, thành phố sơ kết phong trào TDĐKXDĐSVH giai đoạn 2011 - 2015. Dự kiến, việc đánh giá, xếp loại gia đình, khu dân cư đạt tiêu chuẩn văn hóa sẽ hoàn thành trước ngày 18/11/2015.

Mai Linh