Trên mảnh đất được mệnh danh là “Sa Pa của Yên Bái” này, họ Giàng là một trong những dòng họ đầu tiên đến sinh cơ lập nghiệp và trở thành dòng họ lớn cư trú ở các thôn Giàng A, Giàng B, Pang Cáng, Tập Lăng II. Sinh kế của họ Giàng chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp và chăn nuôi đại gia súc nên cuộc sống gặp nhiều khó khăn. Song, với bản chất chịu thương, chịu khó, kiên trì nhẫn nại, dòng họ Giàng đã vươn lên tạo điều kiện tốt nhất cho con em mình được đến trường.

Ông Giàng A Tếnh - Phó ban Dân vận Huyện ủy Văn Chấn, trước đây từng làm Bí thư Đảng ủy xã Suối Giàng tâm sự: “Vào khoảng những năm 1994 - 1995, ngành giáo dục thực hiện chủ trương dạy thí điểm chương trình 165 tuần tại các xã vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, mình thấy đây là chủ trương đúng đắn nên đã chỉ đạo chính quyền xã phối hợp với ngành giáo dục mở 1 lớp với 25 học sinh là con em cán bộ xã và dòng họ Giàng đạt kết quả tốt, được đánh giá là địa phương triển khai tốt chương trình này. Xã  trở thành địa phương đầu tiên ở vùng cao, vùng dân tộc thiểu số trong huyện  được thay sách giáo khoa 165 tuần”.

Để nâng cao chất lượng học tập cho con em mình, dòng họ Giàng, đi đầu là Bí thư Giàng A Tếnh đã vận động nhân dân tình nguyện đóng góp xây dựng khu bán trú dân nuôi tại điểm trung tâm xã. Đây trở thành nơi sinh hoạt chung của học sinh các thôn, bản xa trung tâm và con em người Mông của các xã bạn như: Thôn Sài Lương 4, thôn Suối Dầm xã An Lương; bản Dình xã Nghĩa Tâm; xã Thu Cúc (Thanh Sơn - Phú Thọ); bản Chình Sang, Khe Lóng xã Mỏ Vàng – Văn Yên…

Họ Giàng đã có đóng góp tích cực cho sự nghiệp giáo dục gồm: 2 nhà khung gỗ 8 gian cho học sinh bán trú, 1 nhà khung gỗ 3 gian làm bếp ăn tập thể, và một nhà khung gỗ 3 gian cho lớp học mầm non. Hầu hết các thôn, bản đều xây dựng được các nhà lớp học khung gỗ bán kiên cố. Cùng với nguồn đầu tư của Nhà nước, cơ sở vật chất, trường lớp của học sinh cơ bản đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục.

Năm 2003, Suối Giàng thành lập Hội khuyến học từ xã đến các thôn, bản, dòng họ Giàng trở thành hạt nhân trong phong trào khuyến học, khuyến tài nơi đây. Phát huy truyền thống hiếu học, dòng họ Giàng đã vận động các chi họ, gia đình trong thôn, xã đóng góp một phần không nhỏ cho Quĩ Khuyến học. Hàng năm, theo định mức hoặc đột xuất, Quĩ trích một phần kinh phí từ 50 nghìn đồng trở lên hoặc 10 đến 15 kg gạo hỗ trợ học sinh nghèo, hoàn cảnh gia đình khó khăn động viên các em yên tâm theo học hết cấp, hết lớp.

Không chỉ đóng góp về vật chất, dòng họ Giàng còn đi đầu trong khuyến khích con em kiên trì theo học hết các cấp học, bậc học. Giờ đây 99% con em họ Giàng các độ tuổi đang theo học các bậc học từ mầm non đến trung học cơ sở.

Có một thời ở Suối Giàng còn nặng tư tưởng trọng nam nên con gái Mông ở đây hầu như không ai được theo học cái chữ, họ Giàng đã tiên phong xóa bỏ suy nghĩ lạc hậu đó bằng cách động viên em Giàng Thị Nhà theo học tại trường tiểu học Suối Giàng (ngày ấy trường chỉ có 30 học sinh theo học, không có học sinh nữ).

Hiện nay, chị Nhà đã tốt nghiệp Trung cấp kỹ thuật Nông lâm nghiệp tổng hợp, Trung cấp lý luận chính trị - hành chính và giữ chức Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ xã. Đây là dấu ấn quan trọng thể hiện sự quyết tâm của họ Giàng và chính quyền xã trong việc thực hiện quyền bình đẳng đối với phụ nữ. Nhờ đó, hôm nay trẻ em ở Suối Giàng không biệt nam nữ, đều được đến trường đi học. Tấm lòng hiếu học và mạch nguồn khát khao kiến thức, mong cái chữ xóa đi đói nghèo truyền tỏa từ thế hệ này sang thế hệ khác thôi thúc con, cháu họ Giàng thi đua học tập.

Tính đến nay, dòng họ Giàng đã có 15 em đã và đang theo học các trường cao đẳng, đại học; 11 em đang theo học các trường trung cấp chuyên nghiệp. Nhiều người tốt nghiệp ra trường trở về phục vụ quê hương như: Giàng A Khua, học Trung cấp thanh vận hiện đang công tác tại Ban Dân vận Tỉnh ủy, Giàng A Lử, học Đại học Bách khoa hiện đang công tác tại Công ty Chế biến Nông lâm sản Yên Bái, Giàng A Của, học Đại học Quân sự hiện đang công tác tại Ban Chỉ huy Quân sự huyện Văn Chấn; Giàng A Nủ, học Đại học An ninh, hiện đang công tác tại Công an huyện Văn Chấn...

Nói đến thành tích khuyến học, khuyến tài của dòng họ Giàng, cũng như chuyển biến trong giáo dục ở xã người ta nhắc nhiều tới ông Giàng A Tếnh. Ngày còn làm Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội Khuyến học xã, với suy nghĩ “Giáo dục là chìa khóa vàng mở cửa cuộc sống của đồng bào Mông Suối Giàng”, ông Tếnh đã vận động gia đình, dòng họ, bà con trong xã tích cực cho con em tới trường học chữ. Gia đình ông có 5 người con thì 4 người đang theo học các trường đại học và một đã tốt nghiệp trung cấp nông lâm nghiệp.

Đường lên xã Suối Giàng (Văn Chấn) đã được đầu tư nâng cấp.

Suối Giàng vào năm 1995, tỷ lệ học sinh được huy động tới trường chỉ đạt 30%, thì nay đã đạt 98%, xã đã có cả trường tiểu học và trung học cơ sở với nhiều học sinh, giáo viên giỏi. Nhiều em sau tốt nghiệp trung học cơ sở tiếp tục đi học các trường trung học phổ thông trong huyện, tỉnh và các trường nội trú của Trung ương.

Là người con của dòng họ Giàng có truyền thống hiếu học, ông Tếnh đã “truyền lửa” cho phong trào học tập toàn xã. Hội Khuyến học do ông đứng đầu đã làm tốt công tác tổ chức, thực hiện khuyến học khuyến tài đem lại hiệu quả thiết thực.

Hội phối hợp với phòng giáo dục mở các lớp xóa mù chữ, bổ túc văn hóa, phổ cập tiểu học, bổ túc chương trình trung học cơ sở, trung học phổ thông cho các đối tượng là cán bộ từ xã đến thôn, bản, cán bộ dự nguồn qui hoạch, lực lượng thanh niên, phụ nữ, đội ngũ đảng viên, học sinh có hoàn cảnh khó khăn phải bỏ học giữa chừng.

Dòng họ Giàng của ông Tếnh đã cùng các dòng họ khác trong xã như: họ Vàng, họ Mùa, họ Sổng, họ Lờ, họ Tráng, họ Sùng… cùng nhau đoàn kết xây dựng nên tổ chức hội khuyến học các cấp từ xã đến thôn, bản phát triển vững mạnh.

Hiện nay, Hội Khuyến học xã Suối Giàng có tổng số 11 chi hội trực thuộc với 187 hội viên. Từ năm 2003 đến nay, tổng quĩ Hội thu được trên 12 triệu đồng phục vụ cho các hoạt động khen thưởng học sinh nghèo vượt khó, giáo viên tiêu biểu và các hoạt động văn hóa, văn nghệ thể thao.

Với tinh thần “Tương thân, tương ái”, dòng họ Giàng còn đứng ra vận động, quyên góp trực tiếp hỗ trợ con em các dòng họ khác có hoàn cảnh khó khăn theo học hết lớp, hết cấp theo chuẩn phổ cập.

Những đóng góp tích cực của dòng họ Giàng đã góp phần cùng chính quyền, nhân dân và ngành giáo dục địa phương thực hiện đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học năm 2004 và đạt chuẩn phổ cập giáo dục trung học cơ sở năm 2005.

Dòng họ Giàng ở xã Suối Giàng, nơi có 98% đồng bào Mông sinh sống đã trở thành điển hình tiêu biểu trong phong trào khuyến học, khuyến tài của huyện Văn Chấn và tỉnh Yên Bái.

Đào Minh