Mô hình can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh (MCBGTKS) đã được triển khai từ năm 2011 tại 72 xã, phường, thị trấn (gọi tắt là xã) của 9 huyện, thị xã, thành phố. Năm 2012, mô hình tiếp tục được duy trì tại 72 xã và mở rộng thêm 36 xã. Đó là những xã có tỷ lệ giới tính khi sinh chênh lệch cao hơn các xã khác trong tỉnh.

Ngay sau khi tiếp nhận, Chi cục DS/KHHGĐ tỉnh đã tham mưu tổ chức triển khai và thực hiện xây dựng kế hoạch chỉ đạo; kiểm tra, giám sát hoạt động của mô hình; tổ chức nhiều lớp tập huấn cung cấp thông tin cho hàng trăm lượt cán bộ của các sở, ban, ngành và các huyện, thị xã, thành phố; tổ chức 6 buổi học tập phổ biến văn bản nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi cho cán bộ trực tiếp thực hiện dịch vụ siêu âm, phá thai; tổ chức cho các bác sỹ ký cam kết không hỗ trợ người dân lựa chọn giới tính thai nhi.

Đồng thời tổ chức nhiều lớp tập huấn về MCBGTKS cho cộng tác viên dân số, cán bộ y tế thôn của các xã triển khai mô hình; tổ chức tuyên truyền định kỳ trên Đài Phát thanh, Truyền hình tỉnh và Báo Yên Bái; nhân bản được 31.000 sản phẩm (gồm tờ rơi và sách...), xây dựng 5 cụm pa nô tuyên truyền.

Chi cục DS/KHHGĐ tăng cường phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể triển khai các hoạt động tuyên truyền đến mọi tầng lớp nhân dân về thực trạng, nguyên nhân, hậu quả của MCBGTKS thông qua các hoạt động thường xuyên của các ban, ngành, đoàn thể được 486 buổi với hơn 9.000 người tham gia; tổ chức lồng ghép tuyên truyền về MCBGTKS trong sinh hoạt ngoại khóa cho vị thành niên, thành niên tại 29 trường với 12.635 học sinh tham gia; phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông kiểm soát các ấn phẩm báo chí, các tài liệu, các website...

Tuyên truyền về lựa chọn giới tính khi sinh; kiểm tra 25 đơn vị, đã xử lý 7 cơ sở sản xuất, kinh doanh các loại sách báo, văn hóa phẩm tuyên truyền lựa chọn giới tính thai nhi; phối hợp với Sở Y tế tổ chức thanh tra, kiểm tra, giám sát 14 cơ sở y tế làm dịch vụ siêu âm, xử lý nghiêm việc siêu âm xác định giới tính thai nhi và nạo phá thai vì lý do giới tính.

Trung tâm DS/KHHGĐ 9/9 huyện, thị xã, thành phố đều có kế hoạch triển khai các hoạt động của mô hình theo đúng kế hoạch của Chi cục DS/KHHGĐ tỉnh. Ban chỉ đạo công tác DS/KHHGĐ các xã, phường, thị trấn cũng có nhiều hoạt động thiết thực triển khai thực hiện mô hình như tổ chức tuyên truyền định kỳ phát sóng trên đài truyền thanh xã, tổ chức nói chuyện chuyên đề cho nam, nữ thanh niên đăng ký kết hôn tại các xã về vấn đề giới, giới tính khi sinh và phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, tư vấn trực tiếp về thực trạng, nguyên nhân, hậu quả của MCBGTKS...

Qua 2 năm triển khai, mô hình đã góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp cũng như của người dân về thực trạng, nguyên nhân và hệ lụy của MCBGTKS, làm chuyển biến tư tưởng lạc hậu “trọng nam khinh nữ” trong cộng đồng. Hầu hết các cơ sở cung cấp dịch vụ KHHGĐ trên địa bàn đã thực hiện nghiêm các qui định của ngành về việc không hỗ trợ người dân lựa chọn giới tính thai nhi.

Một bộ phận không nhỏ thanh niên và các cặp vợ chồng trẻ trong xã hội có nhận thức tiến bộ về bình đẳng giới, không lựa chọn giới tính thai nhi, chấp nhận gia đình chỉ có một hoặc hai con gái. Các hoạt động của mô hình đã thực sự mang lại những hiệu quả thiết thực, tăng cường nhận thức của người dân về giới tính khi sinh và nhận biết các hành vi lựa chọn giới tính khi sinh là vi phạm pháp luật.

Tuy nhiên, theo dự báo của các nhà nhân khẩu học, xu hướng tỷ suất giới tính khi sinh còn tiếp tục tăng trong một số năm tới. Ở Yên Bái, tỷ suất giới tính khi sinh năm 2010 là 111,7 bé trai/100 bé gái; năm 2011 là 110,3 bé trai/100 bé gái (trong đó riêng 108 xã triển khai mô hình là 113,3 bé trai/100 bé gái); dự báo năm 2012 tỷ suất giới tính khi sinh của toàn tỉnh khoảng 111 bé trai/100 bé gái.

Trong thời gian tới, các hoạt động can thiệp giảm thiểu MCBGTKS cần tiếp tục được đẩy mạnh hơn nữa và mở rộng trên nhiều địa bàn nhằm khống chế tốc độ gia tăng nhanh tỷ số giới tính khi sinh, góp phần thực hiện tốt mục tiêu nâng cao chất lượng dân số của tỉnh.

Nguyễn Thị Kim Huế (Chi cục DS/KHHGĐ tỉnh Yên Bái)