Lời giới thiệu sách của Giáo sư Sử học Phan Huy Lê, cộng với vài tư liệu lý lịch trích ngang ngắn gọn, cho ta hình dung nghĩa vụ và trách nhiệm, nói cách khác là thấy được cái tâm của người viết sách và người làm sách. Trong hàng loạt bài viết khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua đời, chính giáo sư Phan Huy Lê là người có bài viết hay nhất, có sức thuyết phục và được người đọc đón nhận nhất. Trong đó, ông khẳng định một quy luật của lịch sử và văn hóa. Ấy là mối quan hệ giữa thời đại - sự kiện - nhân vật. Tính cách điển hình trong hoàn cảnh điển hình là những lý luận văn học kinh điển. Tính cách được quy định và chi phối bởi hoàn cảnh, điều kiện sống.

Tác giả sách là cô giáo dạy văn 81 tuổi Nguyễn Thị Thanh Hà, quê Hà Tĩnh. Dân xứ Nghệ (được gọi chung cho cả Nghệ An, Hà Tĩnh), là vùng địa linh nhân kiệt, khắc nghiệt mà lắm người tài giỏi, nổi tiếng. Một cô giáo dạy văn học viết sách thì không có gì lạ, nhưng viết văn thông qua sử là chuyện đáng trân trọng và cần ghi nhận, tôn vinh. Giáo sư Đặng Thai Mai, Hoàng Xuân Nhị… từng khuyên sinh viên, muốn học giỏi văn phải hiểu sử. Hai môn này đều nghiên cứu thời đại - sự kiện - con người. Văn làm cho sử hay, sống động và sử làm cho văn khoa học, tráng kiện.

Cô giáo Nguyễn Thị Thanh Hà đặt tên cho sách mình là Những chuyện kỳ thú trong lịch sử Việt Nam. Là cô giáo dạy văn, cô giáo dùng chữ “chuyện” chớ không dừng chữ “truyện” là khiêm tốn và chính xác. Với cách nhìn nhận của một nhà sử học, giáo sư Phan Huy Lê nhận xét: “Đây không phải là những truyện ngắn viết theo thể loại tiểu thuyết lịch sử mà là những câu chuyện thuộc loại “chuyện xưa, tích cũ”. Nội dung các chuyện đều khai thác từ trong kho tàng huyền thoại - truyền thuyết và trong các loại sử cũ, trong các di tích văn hóa lịch sử”.

Chúng tôi không muốn và không phải nhà lý luận để bàn đến loại hình, thể loại của tập sách. Điều chúng ta cần ghi nhận là thái độ và trách nhiệm trước cuộc sống hiện thực xã hội mà tập sách mang lại. Đây là một tập sách quý, bổ ích cho học sinh và nhà giáo và cho cả xã hội chúng ta. Chúng ta từng đau lòng trước tình trạng học sinh con em chúng ta nói “không thích học sử” trong nhà trường. Các em chỉ thích học “môn học kiếm ra tiền, kiếm nhiều tiền” và học “cách giải trí” mà giải trí thì chỉ là múa ca thời thượng.

Cô giáo Nguyễn Thị Thanh Hà còn sáng tác thơ. Bà đã từng đăng thơ trên các báo, trong đó có báo SGGP. Cuối sách có bức ảnh bà chụp chung với vợ chồng nhà thơ Tố Hữu, nhà thơ Huy Cận; nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi; NSƯT Trần Thị Tuyết và anh Phan Lai Triều (con trai nhà thơ Chế Lan Viên)… cho thấy mối quan hệ văn chương khá rộng của bà. Xin trích một câu thơ của cô giáo Nguyễn Thị Thanh Hà: Rồng mẹ muôn xưa hạ xuống đây/ Nghìn năm mây trắng vẫn còn bay/ Cửa trời non nước thần tiên mộng/ Nam Bắc ghi chung một chốn này. (Vịnh Hạ Long)

Trở lại tập sách của cô giáo Nguyễn Thị Thanh Hà, chúng tôi chỉ muốn nói một điều: Cảm ơn cô giáo đã cho chúng tôi một tập sách quý về nhiều phương diện để làm người Việt Nam. Tập sách gồm 102 chuyện từ thời khởi thủy cho đến thế kỷ 18, mở đầu là chuyện “Chúng ta đều là con Rồng cháu Tiên” và kết thúc là chuyện “Nữ tướng Đô đốc Bùi Thị Xuân”.

Chắc chắn cô còn viết thêm nhiều tập sách nữa. Những chuyện trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ 18 đến ngày nay. Khi viết xong bài báo nhỏ này, chúng tôi hay tin, Nhà xuất bản Giáo Dục sẽ xuất bản cuốn sách này, làm sách tham khảo trong ngành. Lại một tin vui…