Chiến tranh đã lùi xa nhưng dấu tích của nó vẫn hàng ngày hiện diện trước mắt chúng ta. Gần kỷ niệm Ngày Thương binh liệt sỹ 27/7, chúng tôi - đoàn cán bộ, phóng viên Báo Yên Bái đã tới tri ân tưởng nhớ các anh hùng liệt sỹ thanh niên xung phong (TNXP) toàn quốc, nơi có huyền thoại về Ngã ba Đồng Lộc. Họ - 10 cô gái TNXP đã nằm xuống nơi đây 43 mùa cát trắng và tôi mới được một lần về lại nơi đây thắp nén hương trầm thầm cầu mong linh  hồn các chị được siêu thoát!

Chúng tôi ngồi nín lặng quanh chiếc sa bàn mô phỏng khu vực Ngã ba Đồng Lộc. Giọng cô gái thuyết minh người Hà Tĩnh lúc trầm bổng, khi sâu lắng đưa chúng tôi về huyền thoại Ngã ba xưa. Vâng! Ngã ba Đồng Lộc, cái tên ấy đã trở thành thân quen đối với bất kỳ ai, dù chưa một lần đến nơi này - nơi đã gắn liền với sự hy sinh của 10 cô gáiTNXPtrong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc.

Ngã ba Đồng Lộc thuộc địa phận xã Đồng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, nằm trên đường mòn Hồ Chí Minh qua dãy Trường Sơn, là giao điểm của quốc lộ 15A và tỉnh lộ 2 của Hà Tĩnh. Vào những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, mọi con đường từ Bắc vào Nam đều phải đi qua ngã ba này. Ngã ba Đồng Lộc nằm gọn trongmột thung lũng hình tam giác, hai bên là đồi núi trọc, giữa là con đường độc đạo.

Chính vì sự hiểm yếu và quan trọng đó mà không quân Mỹ liên tục đánh phá Đồng Lộc nhằm cắt đứt huyết mạch giao thông của quân dân ta hướng về chiến trường miền Nam. Nơi này được mệnh danh là “tọa độ chết”.

Tôi cũng như mọi người trong đoàn không thể tưởng tượng nổi khi biết rằng, mỗi mét vuông đất nơi đây đã gánh tới 3 quả bom tấn. Chỉ tính riêng 240 ngày đêm từ tháng 3 đến tháng 10/1968, không quân địch đã trút xuống đây 48.600 quả bom các loại. Để giữ vững huyết mạch giao thông, quân dân ta cũng huy động tối đa mọi nguồn lực bảo vệ Ngã ba Đồng Lộc, lúc cao điểm ở nơi này có tới 1,6 vạn người - chủ yếu là bộ đội pháo binh và lực lượng TNXP phá bom, mở đường.

Lãnh đạo Báo Yên Bái dâng hoa tại Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ tại Ngã ba Đồng Lộc. (Ảnh: Minh Đức)

Cô hướng dẫn viên vận trang phục màu xanh áo lính nhiệt tình diễn giải như thể chính mình đã từng chứng kiến những khoảnh khắc đáng nhớ thời chiến tranh ngày nào. Trong căn phòng nhỏ nhưng có tới cả năm, sáu chục khách hành hương ngồi chật cứng, lặng người nghe, mường tượng về nơi ngã ba một thời khói lửa mà rất đỗi hào hùng.

Đó là trưa ngày 24/7/1968, Tiểu đội 4 TNXP thuộc Đại đội 2, Tổng đội TNXP 55 của tỉnh Hà Tĩnh gồm 10 cô gái được giao nhiệm vụ san lấp hố bom và sửa đường thông xe sau đợt thả bom của máy bay địch. Tới khoảng 17h ngày 24/7/1968, trận bom thứ 15 dội xuống Đồng Lộc, một quả bom rơi trúng cửa hầm nơi các cô trú ẩn. “Tiếng bom ngớt. 5 phút, rồi 10 phút trôi qua không thấy các cô gái lao ra san lấp hố bom như mọi khi đồng đội, đã tỏa đi tìm. Nhưng họ mãi mãi nằm lại trong lòng đất mẹ khi tuổi đời còn rất trẻ, chưa ai trong số họ lập gia đình”. - Giọng người thuyết minh trầm hẳn xuống. Còn tôi cố kìm nén để khỏi bật khóc. Nhiều người trong đoàn mắt đã đỏ hoe. Xúc động và cảm thương khi nghe tấm gương chị Hồ Thị Cúc, 3 ngày sau đồng đội mới tìm thấy chị trong tư thế ngồi ngả bên chiếc cuốc, đầu đội nón.

Đặc biệt, mười đầu ngón tay của chị đã bầm tím, trầy xước. Có lẽ khi bị đất vùi sâu dưới đáy hầm, chị đã dùng mười đầu ngón tay cố bới đất tìm đường sống để tiếp tục nhiệm vụ cao cả của người chiến sỹ. Nhưng chị cũng như bao đồng đội đã hy sinh anh dũng cho Tổ quốc, cho màu xanh nơi Ngã ba Đồng Lộc hôm nay. Câu chuyện về 10 nữ TNXP - một khúc ca bi tráng hết sức khâm phục và cảm động. Tôi cố nén lòng mà đôi mắt nhòe ướt tự bao giờ!

10 cô gái Đồng Lộc đã được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng và Ngã ba Đồng Lộc được công nhận là di tích lịch sử. Hơn thế, Ngã ba Đồng Lộc cùng 10 cô gái thanh niên xung phong đã trở thành huyền thoại trong lòng người, là khúc tráng ca bất tử của tuổi trẻ trong cuộc chiến tranh giải phóng, thống nhất đất nước.

 Ngày nay, Ngã ba Đồng Lộc là một quần thể di tích gồm nhiều hạng mục. Chúng tôi đứng trên gác chuông cao ngất để quan sát được hết khu vực Ngã ba Đồng Lộc ước chừng khoảng năm chục hec-ta.

Bên cạnh khu mộ của 10 nữ anh hùng, còn có nhà bia tưởng niệm TNXP toàn quốc, nhà trưng bày truyền thống, tượng đài 10 cô gái TNXP, tượng đài chiến thắng… Từng đoàn người nối tiếp tới Đồng Lộc thắp hương thăm viếng. Ngã ba Đồng Lộc - ngã ba huyền thoại trở thành một điểm hành hương tâm linh, một không gian tưởng niệm linh thiêng và bình yên của ngày mới!

Huy Văn - Đồng Lộc tháng 6/2011