Ngay sau khi giành được chính quyền cách mạng tháng 8.1945, Trung ương Đảng và Hồ Chủ tịch nhận định, chắc chắn thực dân Pháp sẽ thực hiện dã tâm xâm lược nước ta một lần nữa. Đúng như vậy, mặc dù Hiệp ước sơ bộ được kí ngày 6.3.1946 nhưng phía Pháp không thực hiện và gây khó khăn đối với việc đàm phán đi đến công nhận một nước Việt Nam độc lập. Do đó, ngày 19.12.1946, Hồ Chủ tịch đã ra “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”. Đồng thời, Trung ương Đảng đã chỉ đạo thành lập các chiến khu quân sự để kháng chiến lâu dài. Khu vực Tây Bắc cùng một phần Đông Bắc là địa bàn thuộc Liên khu 10. Sau này, do nhiều lần điều chỉnh thì Liên khu 10 cơ bản nằm trong địa bàn thuộc các tỉnh Quân khu II hiện nay.

Cùng thời điểm này, Pháp đã đưa cánh quân do tướng A-lếch-xăng Gô-ri từ biên giới Trung Quốc tiến vào tỉnh Lai Châu và tỉnh Sơn La. Xác định chiến trường Tây Bắc có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng với toàn bộ khu vực phía bắc nước ta, Trung ương Đảng và Hồ Chủ tịch đã trực tiếp chỉ đạo xây dựng mặt trận Tây Bắc để đối phó với quân địch và giữ vững căn cứ địa. Trụ sở Ủy ban Hành chính Kháng chiến Liên khu 10 (gọi tắt là trụ sở Liên khu 10) ban đầu đặt tại thị xã Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Nhưng sau đó, nhận thấy những điểm bất lợi nên trụ sở được chuyển đến khu vực xã Minh Nông, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ. Tại đây, trụ sở Liên khu 10 vẫn tiếp tục gặp những bất lợi nên đã phải di chuyển thêm vài lần rồi mới đến khu vực giáp ranh hai xã Đại Phạm, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ và xã Thịnh Hưng, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái.

Ông Nguyễn Thi, 82 tuổi ở thôn Tân Thịnh, xã Thịnh Hưng: Quãng thời gian Liên khu 10 đặt trụ sở tại khu vực xã Đại Phạm và Thịnh Hưng, tôi đang làm Thư ký Ủy ban xã nên thỉnh thoảng cũng có công việc qua lại nhà ông Lê Đức Huy. Lúc này, trụ sở Liên khu 10 có đặt khoảng trên ba chục máy chữ, két bạc và có cả một số vũ khí.

Trụ sở Liên khu 10 ổn định tại đây và hoạt động từ năm 1947 đến năm 1949 bao gồm các phòng, ban: Cơ quan Khu bộ, Phòng Tham mưu, Phòng Chính trị, Phòng Quân pháp, Phòng Công binh, Phòng Quân chính, Ban Pháo binh, các xưởng quân khí, Quân y vụ, Trung đoàn 112, 115, 171, Trường Thiếu sinh quân Liên khu 10… Các đơn vị quân sự đóng trên địa bàn xã Đại Phạm, còn các cơ quan hoạt động mang tính văn phòng và trụ sở Liên khu 10 đóng tại làng Hơn, xã Phú Thịnh. Trụ sở được đặt tại nhà ông Lê Đức Huy và bố ông Huy là ông Lê Hữu Điền từng làm Phó hội nên còn gọi là nhà ông Phó hội Điền. Đây là ngôi nhà gỗ bề thế năm gian, chồng bồn, kẻ nghé, lịa bức bàn rất đẹp. Bên cạnh có ngôi nhà sàn làm khu bếp cũng khá rộng. Các phòng, ban khác được đặt tại nhà một số hộ dân liền kề nhà ông Huy.

Thời gian đặt trụ sở tại khu vực xã Đại Phạm và Thịnh Hưng, Liên khu 10 đã làm nên những chiến công vô cùng oanh liệt như Chiến dịch Biên giới Việt Bắc thu đông năm 1947. Thời điểm cuối tháng 10, Liên khu 10 cũng rạng danh với chiến thắng Sông Lô. Với hai chiến thắng lẫy lừng này, quân và dân Liên khu 10 đã góp phần đập tan ý đồ chiến lược đánh nhanh, thắng nhanh của quân Pháp trên toàn tuyến Tây Bắc và Đông Bắc.

Hiện nay, toàn bộ các di tích lịch sử Liên khu 10 trên khu vực xã Đại Phạm đã được tỉnh Phú Thọ phối hợp với các đơn vị liên quan nghiên cứu, xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia. Phần di tích thuộc xã Thịnh Hưng, huyện Yên Bình cũng đã được Bảo tàng tỉnh và Sở Văn hóa - Thể thao & Du lịch Yên Bái tổ chức điều tra, nghiên cứu khoa học, lập hồ sơ từ nhiều năm nay nhưng vẫn chưa được xếp hạng di tích. Đáng lưu ý là ngôi nhà gỗ của ông Lê Điền Hồng - con trai ông Lê Đức Huy dựng trên nền ngôi nhà cũ vốn là trụ sở của Liên khu 10 đã xuống cấp nghiêm trọng. Ông Hồng đã chuẩn bị đủ gỗ để dựng ngôi nhà mới.

Tuy nhiên, ông cho biết, đã có ý kiến của cán bộ ngành văn hóa động viên gia đình tạm hoãn việc thi công từ mấy năm nay để chờ sự trợ giúp chuyên môn của ngành khi di tích được xếp hạng. Ông Hồng rất ủng hộ chủ trương này và bày tỏ niềm vinh dự nếu như ngôi nhà được xếp hạng di tích. Ông cũng không đòi hỏi về kinh phí nhưng mong muốn, mọi việc được triển khai sớm vì ngôi nhà đang xuống cấp ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của gia đình. Đây thực sự là một thuận lợi khi chủ trương bảo tồn, tôn tạo di tích nhận được sự ủng hộ cao từ phía người dân.

Hiện nay, có ý kiến cho rằng, trụ sở Ủy ban Hành chính Kháng chiến Liên khu 10 có thể chỉ được xếp hạng di tích cấp tỉnh. Nhưng thiển nghĩ, đây là một thiết chế nằm trong tổng thể của di tích trụ sở Liên khu 10 mà tỉnh Phú Thọ đã xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia, nếu như tỉnh Yên Bái chỉ xếp hạng cấp tỉnh thì e rằng có sự bất hợp lí. Đồng thời, nếu được nghiên cứu để đi đến công nhận di tích cấp quốc gia thì sự đầu tư mọi mặt trong quá trình bảo tồn, tôn tạo sẽ có quy mô lớn hơn và sẽ đúng với tầm vóc lịch sử vốn có của di tích này.

Hoàng Nhâm