Là xã giáp ranh với thành phố và thị trấn huyện lỵ, với sự nỗ lực của Đảng bộ, chính quyền và người dân, Nga Quán đang dần trở thành một mô hình NTM khu vực Trung du, miền núi phía Bắc. Tuy nhiên, câu chuyện xây dựng NTM ở Nga Quán cho chúng ta thấy việc triển khai xây dựng mô hình NTM cần có những cơ chế, chính sách phù hợp hơn với tình hình thực tế.

Trở về từ Hội thi “Công đoàn xã với xây dựng NTM” tỉnh Yên Bái với thành tích nhất toàn đoàn, Bí thư Đảng uỷ xã Cao Ngọc Hùng cho biết: “Được đại diện cho huyện đi thi tỉnh, rồi lại đoạt giải nhất là vinh dự của anh em cán bộ, nhân viên văn phòng Đảng uỷ, UBND xã. Qua đó cũng cho thấy rằng Nga Quán đang nỗ lực xây dựng mô hình NTM. Chúng tôi đang phấn đấu trở thành một trong những xã đầu tiên của tỉnh được công nhận”.

Qua đánh giá của Ban chỉ đạo xây dựng NTM, đến cuối năm 2011, đầu năm 2012 xã Nga Quán đã có nhiều tiêu chí đạt chuẩn NTM gồm: công tác quy hoạch, an ninh trật tự, y tế; Đảng bộ chính quyền trong sạch vững mạnh, đội ngũ cán bộ công chức đạt chuẩn… và đến hết năm 2012 và nửa đầu năm 2013 sẽ có một số tiêu chí khác đạt chuẩn như: giao thông, thuỷ lợi, hệ thống điện; ngay cả những tiêu chí tưởng như rất khó đạt được như thu nhập bình quân đầu người và tỷ lệ lao động làm nông nghiệp dưới 45% thì Nga Quán hoàn toàn có thể đạt được ngay trong năm 2012 này.

Qua tìm hiểu cho thấy, xã Nga Quán là địa phương có trình độ dân trí khá, người dân cần cù lao động; xã có tỉnh lộ Yên Bái - Khe Sang đi qua, lại là xã nằm tiếp giáp với thành phố Yên Bái và thị trấn Cổ Phúc của huyện Trấn Yên…, đây là những yếu tố rất cơ bản để người dân Nga Quán phát huy tiềm năng thế mạnh của mình trong phát triển kinh tế - xã hội, đẩy nhanh công cuộc xoá đói giảm nghèo.

Có lẽ chính đặc thù ruộng đất ít (diện tích gieo cấy cả năm chỉ có 136 ha lúa) lại thúc đẩy bà con đầu tư thâm canh, tăng năng suất và tận dụng đất màu, bãi để trồng rau xanh, cung cấp cho hai thị trường lớn là thị trấn và thành phố. Không có đất đai, thiếu tư liệu sản xuất, người lao động trong xã đã tự lo cho cuộc sống của mình bằng đủ các nghề như: chăn nuôi, làm thương mại dịch vụ, hình thành những đội thợ xây, đội nấu ăn cho các nhà hàng… (hiện toàn xã Nga Quán có 10 đội thợ nề, thu hút trên 100 lao động; 7 đội nấu ăn phục vụ ăn uống thu hút gần 100 người và hàng trăm người làm dịch vụ thương mại khác từ buôn bán nhỏ, thợ mộc, thợ cơ khí, sửa chữa…

Ông Phạm Quang Trung - Chủ tịch UBND xã Nga Quán: “Ngoại trừ một số tiêu chí theo chúng tôi là không phù hợp như: chợ, diện tích sân thể thao…, những tiêu chí mà trách nhiệm và quyền hạn thuộc về địa phương và sự đóng góp của người dân chúng tôi hoàn toàn có thể đạt được. Như vậy, việc Nga Quán đạt chuẩn NTM nhanh hay chậm phụ thuộc phần lớn vào cơ chế, chính sách, mà đã là cơ chế, chính sách thì với người dân Nga Quán đó là yếu tố khách quan ngoài quyền hạn và phạm vi của mình”.

Sự cố gắng vươn lên trong cuộc sống để thoát khỏi cảnh nghèo vì thiếu bờ xôi ruộng mật đã biến Nga Quán từ một xã thuần nông, nghèo khó trở thành một xã có bình quân thu nhập đầu người 14,5 triệu đồng năm 2010 tăng lên 17,7 triệu đồng năm 2010 và năm 2012 chắc chắn trên 19 triệu đồng/người. Toàn xã chỉ còn 3% hộ nghèo theo tiêu chí cũ và 22,9% hộ nghèo theo tiêu chí mới (số liệu thống kê năm 2011). Nông dân Nga Quán đã không còn phụ thuộc nhiều vào cây lúa, người dân “ly nông chứ không ly hương” với những ngành nghề trên chính mảnh đất quê hương mình và những địa phương lân cận. Đây cũng chính là yếu tố để số lao động làm nông lâm ngư nghiệp trong xã chỉ còn 47% vào năm 2010.

Qua tìm hiểu quá trình triển khai xây dựng NTM ở Nga Quán cho thấy, một địa phương có rất nhiều thuận lợi, có nhiều tiêu chí đã đạt được, sắp đạt được thì đúng là phần lớn những công việc còn lại đang nằm trong sự quyết sách từ cấp trên. Đó là, nếu Nhà nước đầu tư xây dựng đường giao thông và kênh mương nội đồng theo cơ chế 60 - 40 là chỉ một thời gian ngắn hệ thống giao thông, thuỷ lợi toàn xã sẽ hoàn thiện.

“Làm đường cho mình đi ai cũng nhiệt tình, chưa kể phương tiện kỹ thuật và lực lượng thợ nề ở xã này đâu có hiếm” - ý kiến của Trưởng thôn Ninh Phúc về vấn đề người dân tham gia đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng. Việc đầu tư xây trụ sở, nhà văn hoá, sân vận động…, việc tách trường liên cấp  I - II  là hoàn toàn thuộc trách nhiệm của các cấp, các ngành.

Có thể nói, xây dựng NTM là làm cho bộ mặt nông nghiệp, nông thôn và nông dân tươi đẹp hơn với chính quyền vững mạnh, an ninh trật tự vững vàng, đời sống người dân ấm no, hạnh phúc và tươi vui hơn, khoảng cách chênh lệch giữa nông thôn và thành thị được thu hẹp, đó là điều hết sức tốt đẹp và là những vấn đề rất cần thiết. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai cần phải thường xuyên đánh giá rút kinh nghiệm, từ đó có những quyết sách đúng đắn và cần thiết cho phù hợp với tình hình thực tế của mỗi địa phương nhưng cũng không xa rời mục tiêu căn bản của 19 tiêu chí đã được Chính phủ quy định. Chẳng hạn như ở Nga Quán xây chợ là không cần thiết vì liền kề đã có chợ trung tâm Trấn Yên.

Cán bộ y tế xã Nga Quán chăm sóc sức khỏe cho nhân dân.

Tiêu chí nhà văn hoá với sân chơi thể thao 1.500 m2 là rất khó đạt được (vùng thấp quỹ đất hạn hẹp còn ở vùng cao còn nhiều quỹ đất cũng có cái khó vì phải san tạo đồi núi với khối lượng rất lớn). Nên chăng, quy định cự ly đến với chợ không quá 5 km (đối với tiêu chí chợ) và mỗi khu dân cư có một sân thể thao với diện tích 300 đến 500 m2, kết hợp với tiêu chí số hộ gia đình, số người dân thương xuyên chơi thể thao…

Thực tế cho thấy đôi khi sân thể thao nhỏ lại đông người chơi và ngược lại. Trong vấn đề giáo dục, Nga Quán và rất nhiều xã khác đang và sẽ gặp phải chuyện số dân trong xã ít không đủ số học sinh, số lớp theo quy định của ngành giáo dục để tách trường mà đã là trường liên cấp, trường ghép thì không thể đạt chuẩn quốc gia, không đảm bảo tiêu chí giáo dục trong bộ tiêu chí NTM…

Từ quá trình thực hiện, nhiều ý kiến cho rằng, nếu Chính phủ không hạ bớt hoặc bỏ một số tiêu chí trong 19 tiêu chí đã quy định, coi đó là chuẩn mực của NTM Việt Nam trong thời kỳ mới thì nên xem xét quy định thêm một đến hai cấp độ thấp hơn để mỗi địa phương theo đó phấn đấu thực hiện.

Lê Phiên