Đến với Mường Lò, du khách không thể không đến với gia đình nhà chị Lường Thị Hồng Chung ở bản Chao Hạ I, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ vốn có tiếng về làm du lịch cộng đồng. Chị Chung tâm sự: “Người dân tộc Tây Bắc vốn rất tài hoa trong việc chế biến thức ăn. Sản vật của núi rừng được bàn tay các sơn nữ thổi hồn bỗng thêm hương sắc. Du khách nước ngoài lại rất thích thú trước khi ăn được nghe về nguyên liệu, cách chế biến và cả truyền thuyết văn hóa trong từng món ăn.

Nắm bắt thực tế nhu cầu của khách du lịch lên Tây Bắc đó là khám phá bản sắc văn hóa dân tộc đồng bào vùng cao, gia đình chị Chung đã chú trọng giữ gìn và bảo tồn các bản sắc văn hóa dân tộc Thái, bài trí không gian gia đình mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là ẩm thực nhà sàn. Chị đã lên “thực đơn” chế biến các món ăn truyền thống của dân tộc như: pa pỉnh tộp, thịt trâu sấy, các món thịt nướng, rau dớn, rau ban, xôi ngũ sắc. Chị đã tự mình giới thiệu cho khách du lịch về từng món ăn. Nào món xôi nếp ngũ sắc chỉ dùng gạo nếp ngon, nếu được nếp Tú Lệ thì tuyệt nhất. Đồng bào dân tộc Thái ngâm gạo với nước các loại lá để có các màu xanh, đỏ, vàng… Đĩa xôi như mặt đất và bầu trời với ý nghĩa âm - dương giao hòa, chuyên chở bao ước mơ, khát vọng. Món gà nướng bao giờ cũng là gà nhảy ổ, đấy là lúc gà béo nhất mà thịt lại mềm. Cách nướng cũng thật độc đáo. Gà mổ sạch, ướp gừng, sả, lá thơm, hạt sẻn rồi nướng trên than hoa. Bí quyết là khi nướng phải vừa xoay đều tay vừa quạt nhẹ, thỉnh thoảng dùng lông gà phết mỡ lên thân gà, có thế, gà mới chín đều, vàng và thơm ngậy. Các món rau cũng được chị Chung giới thiệu không kém phần hấp dẫn. Rau cải nương ngọt dịu. Bẹ chuối rừng bùi bùi, đậm đà. Rêu đá nấu canh hay trộn gia vị rồi nướng đều vô cùng hấp dẫn. Món hoa ban nấu canh hoặc xào đều ngọt ngào và thơm dịu. Đây là hai món ăn của người Thái có tính truyền thống, được dùng trong ngày lễ hội, ngày cưới, chứa đựng cả câu chuyện tình chung thủy và khát vọng ấm no, hạnh phúc. Khách Tây nào cũng ồ lên tán thưởng, gật gật đầu: “Ok! Ok!”... Nhờ vậy, địa điểm du lịch của gia đình nhà chị ngày càng thu hút nhiều khách du lịch. Hàng năm, gia đình chị Chung đã đón trên 400 lượt khách du lịch trong và ngoài nước.

Ở bản Đêu II, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ, mọi người biết đến gia đình chị Hoàng Thị Phượng là một trong những hộ đầu tiên làm du lịch cộng đồng. Chị Phượng cũng đã đầu tư, cải tạo lại ngôi nhà sàn của mình. Không cầu kỳ đầu tư phòng nghỉ khép kín hiện đại như khách sạn, gia đình chị chỉ đầu tư mua chăn, đệm, trải ngay xuống sàn nhà để khách nghỉ. Chị bảo: “Đi nhiều nơi, tham khảo nhiều cách làm du lịch trong và ngoài nước, tôi cũng nắm bắt được nhu cầu của khách du lịch là muốn được hòa mình vào thiên nhiên, đời sống sinh hoạt thường ngày của người dân địa phương”.

Chị Phượng cho biết, mùa khách du lịch vào khoảng từ tháng 9 đến tết Âm lịch. Khách du lịch thích sinh hoạt cùng gia đình, thích tìm hiểu các nét văn hóa của dân tộc Thái. Chính vì vậy, sau khi khám phá về kiến trúc nhà sàn, làng, bản, nghề dệt truyền thống, đời sống lao động thường ngày, cuối ngày, du khách sẽ được thưởng thức các món ăn dân tộc cùng mâm với gia đình. Một bữa cơm bình dị nhưng mỗi du khách sẽ cảm nhận được không khí ấm cúng. Sự kết tinh những tinh hoa của núi rừng và bàn tay tài hoa cùng tấm lòng rộng mở của người Tây Bắc giản dị, nồng hậu và hào hoa.

Chuyện những người phụ nữ Thái đứng ra làm du lịch cộng đồng đã không còn xa lạ ở Mường Lò nữa. Riêng xã Nghĩa Lợi có 13 phụ nữ ở bản Sà Rèn và Chao Hạ 1 đăng ký thực hiện Dự án “Xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới” với tổng kinh phí 260 triệu đồng. Các hộ tham gia Dự án là những hộ cơ bản còn giữ nguyên vẹn các bản sắc văn hóa trong đời sống sinh hoạt, có kiến thức làm du lịch và mong muốn được làm du lịch. Ngoài ra, nhà sàn của các hộ phải có diện tích sử dụng từ 70 - 150m2, có khuôn viên thoáng, rộng, có vườn cây, ao cá, không gian trong lành để hỗ trợ đầu tư các hạng mục phụ trợ phục vụ cho du lịch. Các hộ tham gia Dự án đã khôi phục phát triển ngành nghề truyền thống như: dệt thổ cẩm, mây tre đan, chế tác nhạc cụ dân tộc, truyền dạy chế biến các món ăn ẩm thực của đồng bào dân tộc Thái... để tạo ra sản phẩm phục vụ nhu cầu khách du lịch.

Tham gia Dự án, chị Điêu Thị Thái ở bản Sà Rèn đã mạnh dạn đầu tư 30 triệu đồng tu sửa lại ngôi nhà sàn của gia đình theo đúng nguyên mẫu của ngôi nhà sàn truyền thống. Nhà có 3 gian, các họa tiết trang trí tiết tinh xảo trên bậu cửa sổ, trên các tấm ván hình răng cưa làm chấn song cửa sổ, trên “khau cút” của nhà người Thái đen. Theo chị Thái, việc bố trí các gian ở trong nhà sàn của người Thái cổ có hai bếp lửa. Bếp lửa phía “tang quản” dành cho người già, bếp chính ở phía “tang chan” dành cho nữ giới và những công việc nội trợ. Đây cũng trở thành tiêu chí về vẻ đẹp của ngôi nhà sàn người Thái Mường Lò.

Giờ đây, “tour” du lịch cộng đồng đang được khách du lịch nước ngoài yêu thích và để có một sự trải nghiệm này khi đến Nghĩa Lộ, du khách luôn phải đặt trước hàng tuần. Năm 2014, thị xã Nghĩa Lộ đã đón tiếp 55.000 lượt du khách; trong đó có 4.953 khách du lịch là người nước ngoài. Số khách lưu trú đạt trên 11 tỷ đồng. Thị xã phấn đấu năm 2015 đón tiếp 10.000 khách du lịch nước ngoài.

Nếu một lần đến với Mường Lò, được nghe những làn điệu dân ca, được ăn một bữa ăn đặc trưng của dân tộc Thái và hòa mình vào những cung bậc vui tươi, trong trẻo của đàn tính nảy lên cùng tiếng rừng du dương, huyền bí thì du khách sẽ như được sống giữa miền cổ tích. Tất cả cộng hưởng thăng hoa trong các giác quan, đem lại những phút giây sảng khoái. Tuy nhiên, điều còn đọng lại ở mỗi du khách khi đến với Mường Lò là hình ảnh những người phụ nữ dân tộc Thái “thắt đáy lưng ong”, đảm đang, tự tin, sáng tạo trong cách làm du lịch cộng đồng, vừa làm giàu vừa gìn giữ những nét văn hóa truyền thống dân tộc.

Nguyễn Nhật Thanh (Đài TT - TH thị xã Nghĩa Lộ)