Ngày trước, Y Tý là nơi “khỉ ho cò gáy”. Nói đi Y Tý ai cũng kinh. Chuyện kể có đôi trai gái tán tỉnh nhau, cô gái thách thức: “Bao giờ Y Tý có kem / Bát Xát có điện thì em mới lấy chồng”. Chàng trai liền ứng khẩu: “Sợ rằng cải chửa ra ngồng / Thì em con bế con bồng trên tay!”.

Bây giờ Y Tý đã có điện lưới quốc gia về tận từng nhà dân, phủ sóng điện thoại di động và có cả Internet, nháy mắt biết tin khắp toàn cầu.

Con đường gần nhất từ TP Lào Cai lên Y Tý là qua thị trấn huyện lỵ Bát Xát, các xã Bản Vược, Mường Vy, Bản Xèo, Mường Hum, Dền Sáng, Y Tý khoảng hơn 70km đang xuống cấp tệ hại, không đi nổi. Đành phải vòng sang phía đông, theo đường vành đai biên giới, chạy dọc ven sông Hồng, xa hơn 30km nhưng đường khá tốt, xe máy lao vù vù.

Trước khi lên Y Tý, tôi có một mẹo vặt, xưa các cụ gọi là “mẹo cứt gà”. Tôi gọi cho anh Lưu Minh Hải, giám đốc Khí tượng thủy văn Lào Cai: “A lô, thời tiết Y Tý mấy ngày nay thế nào?”. “Hôm nay mù tịt, không chụp được ảnh đâu. Chiều thứ ba anh lên, nắng đẹp, sáng thứ tư có mây luồn đấy”.

Sáng thứ ba trời vẫn xám xịt, tôi và nghệ sĩ Huy Thức khăn gói quả mướp lên đường. Đi được trên 70km thì đến A Mú Sung, nhưng càng đi càng thấy sương khói mịt mù.

Nơi đây có suối Lũng Pô chảy từ cao nguyên Y Tý sang, đổ dòng nước xanh vào sông Hồng đỏ lựng, tạo ra một ngã ba ấn tượng giữa nơi biên viễn. Bỗng nhớ câu thơ của Dương Soái: “Nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt”. Đi khoảng 30km nữa, vừa chạm vào đất Y Tý thì nắng bừng lên. Nắng xuyên xuống làm óng ả những đám mây mù trên đường, xôn xao bên sườn núi, rực rỡ trên những tràn ruộng bậc thang.

Đúng là, khí tượng thủy văn nói như thần!

Sáng sớm mây luồn vào bản

Nắng lên, mây vẫn luồn

Một bản của người Mông

Lâu lắm mới có một đêm ngủ trong ngôi nhà tranh vách nứa. Cô giáo trẻ trường mầm non sang ngủ với bạn ở phòng bên để nhường phòng của mình cho chúng tôi. Căn phòng khoảng 12m², có một giường 1,2m, đệm dày, hai chăn Hàn Quốc. Trên bàn làm việc có máy tính nối mạng hẳn hoi. Nhưng vách nứa nhiều chỗ hở hoác, phải dán giấy báo để làm kín phòng.

Quá nửa đêm tỉnh dậy nghe tiếng gió thổi ù ù, gió vật những tàu cọ vào chái nhà nghe phành phạch như... ma vỗ đùi. Thế là không ngủ được nữa. Không biết tại gió hay lạ chỗ? Có lẽ đã lâu mới có được cái cảm giác tĩnh mịch, thanh tịnh và trong trẻo của không khí vùng cao nên trằn trọc?

Tôi lẳng lặng dậy, bước ra ngoài trời. Vằng vặc một trời đầy trăng, sao. Những ngôi sao không thèm nhấp nháy, còn trăng hai mươi khuyết một chút mà vẫn thừa ánh sáng đổ xuống lũng mây như dát bạc. Mây trắng toát ém đầy thung lũng, chờ đến sáng sẽ ngoi lên rồi luồn đi khắp bản làng. Mây luồn là hiện tượng lý tưởng cho những tay phó nháy.

Đào phai nở rộ

Trên đường làng

Nắng xuân và hoa đào tràn ngập bản Hà Nhì với những ngôi nhà trình tường, hình nấm

Năm giờ, Thịnh, giáo viên tiểu học và vợ anh, hiệu trưởng trường mầm non, đã lục sục dậy nấu canh bánh đa cho chúng tôi ăn để còn chuẩn bị vác “súng ống” lên phục ở sườn đồi. Thấy tôi lò dò về, anh vội bật ngọn điện 200w ở hiên nhà. Ánh sáng lóa hết cả sân rộng. Chờ anh quay vào bếp tôi tắt bụp. Thịnh ngơ ngác, tưởng cháy cầu chì. Tôi liền giải thích: Cái này ở chỗ chúng tớ không thiếu, chỉ thiếu ánh trăng đổ bạc xuống thung lũng mây như thế kia...

Đêm hôm gió là thế mà sáng ra lại lặng như tờ. Mây cứ nằm gan lì ở dưới thung. Hai thằng phó nháy kiên trì mai phục. Thỉnh thoảng cũng có đám mây đùn lên tràn vào bản Hà Nhì, bản Dao, bản Mông. Nhưng thoắt cái, không nhanh tay, chúng đã “nuốt” gọn những bản làng để trơ ra một màu trắng toát. Những lúc như thế chỉ còn cách đứng ngây, tắc lưỡi như con thạch sùng.

Tôi đã phải di chuyển “vị trí chiến đấu” mấy lần. Lỉnh kỉnh túi, lỉnh kỉnh máy, lỉnh kỉnh chân... rồ ga trên những đoạn đường vừa dốc vừa lủng cà lủng củng đá dăm. Cuối cùng cũng thu vào ống kính được vài hình ảnh, những hình ảnh chẳng biết có phản ánh được một phần vạn giá trị cái đẹp của hiện thực Y Tý mây luồn giữa mùa xuân?

Phụ nữ Hà Nhì đi chợ về

(Theo TTO)