Cả buổi chiều qua đi hết những rừng quế, vượt qua đồi măng mà chân không biết mỏi. Đâu đây vẫn ríu rít, xôn xao tiếng mấy thiếu nữ Tày, thiếu nữ Dao làm cỏ đồi tre măng còn đọng lại, hương quế tan trong sương đêm còn lan tỏa. Rừng măng vào độ chăm sóc, quế cũng đã hết vụ thu nhưng sao đồi đất vẫn lên hương, quyến rũ. Bên trong quế răm rắp theo hàng, theo lối vươn cao. Nhìn từ xa, đồi tiếp đồi lúp xúp, ngút tầm mắt. Cả xã Kiên Thành đã trồng được 1.000 ha tre măng Bát độ, quế có 1.500 ha trồng luân canh. Cao hơn là diện tích  keo,  bồ đề được trồng và khai thác hợp lý đã góp phần sinh thủy, đủ nước tưới cho 220 ha ruộng cấy 2 vụ.

Trong câu chuyện làm ăn, Bí thư Đảng ủy xã Hoàng Văn Lũy say sưa kể về cây tre măng Bát độ. Thấm thoắt thứ cây này đã có mặt ở  Kiên Thành hơn chục năm. Cả ngàn ha là kết quả của "cuộc cách mạng" chuyển dịch cơ cấu cây trồng. Trồng tre lấy măng nhưng phải có kỹ thuật, phải bón phân là chuyện đồng bào chẳng bao giờ nghĩ tới. Thế mới hiểu tại sao năm mới đây, có những địa phương lấy giống về trồng, cây sống thấp. Mãi rồi thành công, khi có những lứa măng đầu tiên, vấn đề thị trường tiêu thụ lại đặt lên bàn của lãnh đạo xã và lãnh đạo huyện Trấn Yên. Tưởng chừng sẽ có những xe măng tre đổ xuống sân UBND huyện để bắt vạ vì chẳng biết tiêu thụ ở đâu, rồi có lúc lại tranh mua, tranh bán “nóng” lên cả vùng.

Những chuyển dịch mang tính “lịch sử” và sự liên kết chặt chẽ đã mang lại cho người dân Kiên Thành 4 tỷ đồng nhờ măng Bát độ. Chỉ riêng bốn chục hộ dân ở bản người Mông Đồng Ruộng cũng đã thu chừng 700 triệu đồng nhờ gần trăm ha tre măng. Rồi cây quế cũng cho đồng bào 20 tỷ đồng, rừng nguyên liệu cho chế biến gỗ cũng tạo nguồn thu  con số hàng tỷ.

Còn nhớ lần gặp mẹ Việt Nam anh hùng Hà Thị Hao trong ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc của thôn Đồng An. Gần 85 tuổi rồi  nhưng bước đi của mẹ còn rất nhanh nhẹn. “Năm nào cũng tổ chức hội vui lắm! Mọi người ở đây đoàn kết, cố gắng sản xuất giỏi, dìu dắt nhau làm ăn, đỡ nhau cùng tiến bộ” - mẹ Hao xúc động.

Giờ thì cuộc sống của trên 900 hộ với gần 3.800 nhân khẩu đã khá ổn định. Hơn một nửa là người Tày, 37,2% là người Dao, người Kinh và người Mông chưa đầy 12% dân số, không ai còn phải bữa sáng lo bữa chiều. Cuộc sống khấm khá nên hàng năm luôn có trên 83% số hộ đăng ký tham gia xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, 483 hộ đạt gia đình văn hóa theo tiêu chí của tỉnh. Cả 12 thôn trong xã đã ra mắt xây dựng làng văn hóa, gần nửa trong số đó được công nhận làng văn hóa cấp huyện.

Lễ cúng đình diễn ra với những nghi thức truyền thống.

Năm nay, niềm vui đón năm mới của gia đình ông Dương Trung Hưng ở thôn Đồng Phay thêm trọn vẹn bởi ngôi nhà xây rộng rãi khang trang trị giá trên nửa tỷ đồng đã hoàn thành trước tết. Ngôi nhà được xây bằng mồ hôi của cả gia đình nhỏ xuống 2 ha măng, 3 ha quế. Sau tết, đứa cháu ông sẽ được tổ chức lễ Cấp sắc - một nghi lễ đánh dấu sự trưởng thành của người đàn ông dân tộc Dao.

Nhà ông Hưng có hội. Cả xã Kiên Thành mở hội. Thôn nào cũng có đội văn nghệ để cùng tập luyện, cùng múa hát cho nhau nghe, rồi tổ chức giao lưu trong những dịp lễ, tết. Có đội văn nghệ đi hội diễn ở huyện còn đoạt giải bằng những tiết mục của đồng bào Mông, đồng bào Tày đậm đà bản sắc.  Âm thanh của tính tẩu, của mác rích cuốn mọi người vào vòng múa với những bước chân trần nhịp nhàng, uyển chuyển.

“Em chỉ tranh thủ được một lúc buổi tối để tập thôi! Em thích múa Dậm thuông lắm, em muốn tập để còn giao lưu và giữ được bản sắc của dân tộc mình” - Hà Thị Thanh Huyền ở thôn Yên Thịnh một tay cầm cây đàn tính, một tay dắt bé gái cười duyên. Chẳng phải riêng Huyền, đông đảo nam thanh nữ tú cũng đang say sưa với lời ca, điệu múa của ông bà. Những nghệ nhân cao tuổi ở Kiên Thành và những người tâm huyết với văn nghệ dân gian đang cố gắng hướng dẫn, truyền dạy con cháu mình những điệu dậm: cheéo rưứa, quét sân rồng, múa vii,  đáp,  tính và  mác rích. Đây là 6 điệu dậm trong màn đại Dậm thuông với sự tham gia của khoảng 300 diễn viên mà xã dự kiến tổ chức trong lễ hội Cau lôống tôông (lễ hội Cầu mùa) tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng năm mới.

Ngoài trời đêm, nước lần vẫn róc rách. Sương lộp bộp trên tàu lá chuối. Tự lòng cứ phảng phất hình ảnh quả còn bay qua, bay lại trong lễ cúng đình, cúng cây còn với các nghi thức và màn Dậm hầu độc đáo xã tổ chức tới đây. Quả còn em gái trao sẽ sớm trúng đích thủng vòng còn - tín hiệu cho một năm mưa thuận gió hòa, lòng người đồng thuận để Kiên Thành tiếp nối những hội vui.

Quang Tuấn