Ngọt ngào điệu hát chầu văn

Hát văn (hát chầu văn, hát hầu bóng) luôn được biết đến như một thể loại âm nhạc nghi lễ tín ngưỡng. Đây là một loại hình nghệ thuật ca hát cổ truyền của Việt Nam mang đậm tính tâm linh trong cả lời ca và giai điệu, là hình thức lễ nhạc trong nghi thức hầu đồng. Thời kỳ thịnh vượng nhất của loại hình diễn xướng dân gian này là cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 mà trung tâm của làn điệu này là Nam Định và một số vùng quanh Hà Nội.

Tìm về sử xưa

Ngược dòng thời gian về những năm 50 - 80 của thế kỷ trước, hát chầu văn khá trầm lắng vì chủ yếu hát văn gắn với nghi lễ hầu đồng, hầu bóng có những biểu hiện mê tín, dị đoan... thì giờ đây hát chầu văn đã phát triển mạnh và được tổ chức biểu diễn ở trong và ngoài nước. Hát văn bắt nguồn từ việc các con nhang đệ tử, thủ nhang đồng, đền và đặc biệt là các thầy cúng chuyên khấn những bài khấn tứ phủ. Để cho dễ nhớ, họ đã khấn bằng những bài văn lục bát và sau này thành những lời ca trong điệu chầu văn. Và một số nhà nghiên cứu cho rằng hát văn ra đời từ việc thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh.

Nam Định là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi phát tích của vương triều Trần - triều đại hưng thịnh bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Lối hát văn nơi đây ảnh hưởng sâu đậm nghệ thuật chèo với các kiểu xuyên tâm, lơi nhịp, đảo phách, bẻ làn, nắn điệu. Nếu cái hay của nghệ thuật hát chèo là cái độ vang, rền, nền, nẩy của từng người hát thì nghệ thuật nẩy, rung, nhấn trong lối hát văn theo tài năng riêng của mỗi nghệ nhân hát văn đã tạo được lối diễn xướng tinh tế, thanh tao mà sôi động là dễ nhận ra.

Diện mạo mới

Theo những bước đường trôi chảy của thời gian, hát chầu văn cũng gặp nhiều khó khăn trong quá trình bảo tồn và phát triển. Nhưng với sự nỗ lực sáng tạo biến tấu hát văn theo nhiều lối mới đã tạo được sinh khí cho các làn điệu hát truyền thống này, những bài hát văn mới ca ngợi quê hương đất nước, cổ vũ tinh thần chiến đấu kiên cường của các chiến sĩ trong công cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc. Chính vì lẽ đó mà năm 1962, đoàn văn công Nam Định trong lần hội diễn ca múa nhạc toàn quốc tại Hà Nội đã đạt được 3 huy chương vàng cho tiết mục hát văn Nam Định quê tôi.

Ngày nay hát văn không chỉ bó hẹp trong nghi lễ lên đồng, mà còn được coi như một loại hình ca múa nhạc dân gian như một số người đã cho rằng hát văn đã từ chốn thiêng bước ra cõi tục. Nhiều nhà hát trong cả nước đã dựng những giá đồng có tốp múa phụ họa để biểu diễn trên sân khấu hiện đại, dưới ánh đèn màu lung linh, huyền ảo ở cả trong và ngoài nước. Ở nhiều làng quê, với chương trình văn nghệ “cây nhà lá vườn” cũng thường có hát văn.

Nghệ sĩ Kim Liên, đoàn chèo Nam Định, cho biết: Vào những năm 90 của thế kỷ trước, những nghệ sĩ tâm huyết với nghệ thuật hát văn như chị, nghệ sĩ Bích Thục, nghệ sĩ Đăng Khoa cùng với anh chị em trong Đoàn chèo Nam Định đã tâm huyết xây dựng và biểu diễn 3 giá đồng. Vốn có chất giọng ngũ cung, những nghệ sĩ thành Nam đã đến các đền, phủ để tìm hiểu về đặc điểm cũng như không gian diễn xướng cùng các động tác múa của hát văn dân gian để từ đó đưa lên sân khấu chuyên nghiệp. Nếu như hát văn trong dân gian thiên về diễn xướng tâm linh và chỉ 1 người có thể biểu diễn múa trong suốt 32 giá đồng thì khi lên sân khấu các nghệ sĩ đã thay đổi khá cơ bản trong hình thức biểu diễn. Vẫn là múa hát hầu Thánh nhưng mỗi nghệ sĩ đảm trách một giá rồi quần áo đạo cụ cũng phong phú và chuyên nghiệp hơn mang đậm tính nghệ thuật.

Gần nửa thế kỷ trôi qua, những đổi thay về đời sống xã hội cũng khiến nhu cầu thưởng thức nghệ thuật hát văn có nhiều thay đổi. Bên cạnh những làn điệu hát văn mới, những làn điệu hát văn cổ nói về truyền thuyết những vị thánh hay công ơn của họ đối với dân với nước cũng đang được phục dựng trên sân khấu chuyên nghiệp để đưa hát văn gần gũi với công chúng hơn nữa. Các bài hát văn được soạn lời mới có giai điệu âm nhạc vui tươi, trong sáng, được chắt lọc từ nghệ thuật hát văn truyền thống mang hơi thở và nhịp sống đương đại, có nội dung ca ngợi quê hương đất nước.

Đến Nam Định, có thể dễ dàng nghe làn điệu hát văn. Có thể diễn bởi các nghệ sĩ nông dân quanh năm chân lấm tay bùn, chỉ dành những lúc nông nhàn để hát hầu thánh, hay những nghệ sĩ chuyên nghiệp đã mang văn hóa Việt sang các nước bạn mà cụ thể là năm 1971, tiếng hát của NSƯT Kim Liên và NSƯT Thế Tuyền đã đưa chầu văn sang Pháp và năm 1999, tiết mục diễn xướng chầu văn Hội làng do NSƯT Hồng Vân thể hiện đã tham dự Liên hoan Đàn và hát dân ca quốc tế tại Trung Quốc, đoạt giải Lá Trầu Vàng... hoặc thậm chí nó còn được chính người dân Nam Định lồng vào câu hát ru con, ru cháu. Nghệ thuật hay văn hóa truyền thống rất tự nhiên mà ngấm dần vào từng thế hệ dẫu cho văn hóa hiện đại vẫn đang xâm chiếm một cách mạnh mẽ.

Nam Định được Bộ VH-TT-DL chọn là địa phương đại diện cho các tỉnh, TP trong cả nước lập hồ sơ khoa học “Nghi lễ chầu văn của người Việt ở Nam Định” đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trình Thủ tướng Chính phủ cho phép đề nghị UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Bộ VH-TT-DL cũng đã đưa chầu văn vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

(Theo SGGP)

Ý kiến bạn đọc

Xin vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Quang cảnh buổi Gặp mặt, ra mắt Chi hội Mỹ thuật Việt Nam tỉnh Lài Cai (nhiệm kỳ 2025 -2030) Khai mạc trưng bày, công bố một số sáng tác mới năm 2025

Ra mắt Chi hội Mỹ thuật Việt Nam tỉnh Lào Cai (nhiệm kỳ 2025 -2030) và Khai mạc trưng bày, công bố một số sáng tác mới năm 2025

Sáng 10/8/2025, Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật tỉnh tổ chức gặp mặt, ra mắt Chi hội Mỹ thuật Việt Nam tỉnh Lào Cai (nhiệm kỳ 2025 – 2030) và trưng bày, công bố tác phẩm mỹ thuật sáng tác mới năm 2025. Dự buổi gặp mặt có họa sĩ Lương Xuân Đoàn – Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam; lãnh đạo Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật tỉnh Lào Cai cùng đông đảo hội viên và giới yêu nghệ thuật.

Các bạn trẻ check-in với sắc đỏ rực rỡ của cờ Tổ quốc tại Quảng trường Ba Đình

Các bạn trẻ check-in với sắc đỏ rực rỡ của cờ Tổ quốc tại Quảng trường Ba Đình

Chỉ còn chưa đến 1 tháng nữa là tới ngày đại lễ của dân tộc, nhiều người dân và du khách đã tìm về khu vực Quảng trường Ba Đình để chụp ảnh, check-in. Trong sắc đỏ rực rỡ của cờ Tổ quốc, nhiều gia đình, bạn trẻ và các em nhỏ khoác lên mình tà áo dài truyền thống, lưu giữ những khoảnh khắc ý nghĩa hướng tới kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9.

Khán giả kỳ vọng về 'Tổ quốc trong tim': Nơi hàng chục nghìn trái tim Việt Nam hòa chung nhịp đập

Khán giả kỳ vọng về 'Tổ quốc trong tim': Nơi hàng chục nghìn trái tim Việt Nam hòa chung nhịp đập

Cận kề ngày diễn ra concert "Tổ quốc trong tim", công chúng lại càng háo hức về các màn biểu diễn xuất hiện trong chương trình. Với nhiều khán giả, đây không chỉ là cơ hội để hòa chung nhịp đập yêu nước, mà còn là dịp để tất cả cùng hướng về lá cờ đỏ thắm và đồng thanh vang lên câu hát: "Đoàn quân Việt Nam đi...".

Sôi động chương trình “Hè vui cùng sách” tại Trung tâm Công tác xã hội và Bảo trợ xã hội số 2 tỉnh Lào Cai

Sôi động chương trình “Hè vui cùng sách” tại Trung tâm Công tác xã hội và Bảo trợ xã hội số 2 tỉnh Lào Cai

Sáng 8/8, tại Trung tâm Công tác xã hội và Bảo trợ xã hội số 2 tỉnh Lào Cai, Thư viện tỉnh tổ chức chương trình “Hè vui cùng sách và Phục vụ thư viện lưu động”, mang đến cho các em thiếu nhi có hoàn cảnh đặc biệt đang được nuôi dưỡng tại trung tâm một không gian sinh hoạt văn hóa ý nghĩa và bổ ích.

Văn hóa Cao Lan trong dòng chảy hội nhập

Văn hóa Cao Lan trong dòng chảy hội nhập

Trong bức tranh đa sắc tộc của vùng đất Lào Cai, người Cao Lan nổi bật với nét chấm phá riêng biệt, bản sắc văn hóa phong phú và độc đáo. Khi nhiều giá trị truyền thống đứng trước nguy cơ mai một, đồng bào Cao Lan vẫn bền bỉ neo giữ, truyền nối di sản văn hóa dân tộc đã gắn bó với đời sống của họ, lan tỏa giữa dòng chảy của hiện đại và hội nhập.

'Tấm lòng với Đất nước' - Dung dị nhưng lấp lánh một nhân cách lớn

'Tấm lòng với Đất nước' - Dung dị nhưng lấp lánh một nhân cách lớn

Cuốn sách "Tấm lòng với Đất nước" không chỉ khắc họa con đường hoạt động cách mạng phong phú của nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình mà còn thể hiện tâm thế của một người lãnh đạo có tầm chiến lược, có chiều sâu nhân văn, luôn đau đáu với vận mệnh đất nước và con người Việt Nam.

Người Mông kể chuyện cây chàm

Người Mông kể chuyện cây chàm

Chàm là sắc màu chủ đạo trong trang phục của người Mông Lào Cai. Cây chàm chính là nguyên liệu làm nên sắc màu này. Từ khi trồng đến lúc thu hoạch thời gian tròn một năm, không cần chăm sóc cầu kỳ, cứ vùi vào đất là cây phát triển, đó là những đặc tính cơ bản của cây chàm. Không chỉ có vậy, đằng sau cây chàm còn chứa đựng câu chuyện thú vị được người Mông kể lại.

Người Khơ Mú giữ "hồn" tre nứa

Người Khơ Mú giữ "hồn" tre nứa

Suốt chiều dài lịch sử, tre nứa đã trở thành người bạn thân thiết trong đời sống đồng bào Khơ Mú ở phường Nghĩa Lộ (tỉnh Yên Bái trước đây, nay thuộc tỉnh Lào Cai). Qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, người thợ, tre nứa được thổi hồn thành nong, nia, giỏ, gùi, sọt, ghế… Các vật dụng gắn bó với lao động, sinh hoạt hằng ngày và cả tín ngưỡng, tâm linh. Giữa nhịp sống hiện đại, người Khơ Mú vẫn lặng lẽ giữ nghề truyền thống - gìn giữ cội nguồn.

Các biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới, di sản văn hoá dưới nước, di sản văn hoá phi vật thể

Các biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới, di sản văn hoá dưới nước, di sản văn hoá phi vật thể

Chính phủ vừa ban hành Nghị định 215/2025/NĐ-CP quy định các biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới, di sản văn hoá dưới nước, di sản văn hoá phi vật thể trong các Danh sách của UNESCO và Danh mục quốc gia về di sản văn hoá phi vật thể và chính sách đối với nghệ nhân, chủ thể di sản văn hoá phi vật thể.

fb yt zl tw