Trong bài tham luận tại Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số huyện Văn Chấn lần thứ IV năm 2024, ông Vì Văn Sang nhấn mạnh: "Bản sắc văn hóa dân tộc là những giá trị vật chất, tinh thần cô đọng nhất, bền vững nhất, là sắc thái cội nguồn, riêng biệt của mỗi dân tộc, làm cho dân tộc này không thể lẫn với dân tộc khác. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam nói chung và dân tộc Khơ Mú nói riêng là giữ gìn những gì tinh túy nhất làm nên sức sống trường tồn của dân tộc”.
Người Khơ Mú có câu tục ngữ: "Ruôi rít chi moong, ruôi khoong chi luột" (nghĩa là, mất phong tục tập quán đồng nghĩa với đánh mất linh hồn của dân tộc). Thấu hiểu sâu sắc giá trị của những câu hát ru ầu ơ, điệu múa cá lượn uyển chuyển, hay những nghi lễ cầu mưa, cầu mùa mộc mạc mà cha ông truyền lại, nghệ nhân Vì Văn Sang đã quyết tâm gìn giữ những nét đẹp ấy. Ông đã dày công sưu tầm hơn 100 hiện vật, từ nhạc cụ độc đáo, trang phục thổ cẩm rực rỡ, dụng cụ sinh hoạt thường ngày đến những đồ vật linh thiêng trong các lễ hội, kiến tạo một không gian văn hóa Khơ Mú thu nhỏ ngay trong ngôi nhà sàn của mình.
Không chỉ dừng lại ở việc lưu giữ những hiện vật vô tri, nghệ nhân Vì Văn Sang còn tiên phong khôi phục các lễ hội truyền thống đặc trưng của người Khơ Mú, như Lễ hội cầu mùa, cầu mưa hay chọc lỗ tra hạt. Hàng năm, dưới sự hướng dẫn tận tình của ông, người dân trong bản cùng nhau tái hiện những nghi lễ này, vừa để tạ ơn trời đất vừa trao truyền cho thế hệ trẻ những phong tục tập quán quý báu của tổ tiên. Sự nhiệt huyết và nỗ lực không ngừng nghỉ của ông Sang đã lan tỏa ra khỏi phạm vi bản làng.
Những tiết mục múa cá lượn duyên dáng, múa thuồng luồng mạnh mẽ do ông biên đạo và dàn dựng không chỉ vang vọng trong các dịp lễ hội của bản mà còn góp mặt tại các hội diễn văn hóa cấp tỉnh và khu vực.
Đặc biệt, năm 2022 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi ông cùng các nghệ nhân Khơ Mú phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam thực hiện chương trình bảo tồn dân ca, dân vũ và nhạc cụ truyền thống. Đến năm 2023, hình ảnh tâm huyết của ông đã được lan tỏa rộng rãi trên báo Nhân Dân, giới thiệu đến bạn bè trong nước và quốc tế về một nền văn hóa Khơ Mú giàu bản sắc.
Bên cạnh những hoạt động biểu diễn, nghệ nhân Vì Văn Sang còn dồn tâm huyết vào việc truyền dạy văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ. Ông thường xuyên đến các trường học trong vùng, phối hợp chặt chẽ với các giáo viên để đưa những làn điệu dân ca, điệu múa Khơ Mú vào chương trình giảng dạy một cách sinh động. Nhờ sự tận tâm của ông, ngày càng nhiều em nhỏ có thể cất lên những bài dân ca truyền thống của cha ông, uyển chuyển trong những điệu múa mà trước đây dường như chỉ còn tồn tại trong ký ức của những người lớn tuổi.
Không chỉ muốn "đóng khung" văn hóa trong không gian riêng, nghệ nhân Vì Văn Sang còn ấp ủ một khát vọng lớn lao: biến Nghĩa Sơn thành một điểm du lịch cộng đồng độc đáo, nơi du khách có thể trực tiếp trải nghiệm đời sống và văn hóa đặc sắc của người Khơ Mú.
Với lợi thế về cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp như suối Nậm Tộc thơ mộng, thác Gió Tộc Nọi hùng vĩ, đồi Pú Than, Pú Luông huyền thoại cùng những câu chuyện truyền thuyết gắn liền với mảnh đất này, ông tin rằng, nếu được đầu tư bài bản, Nghĩa Sơn sẽ trở thành một điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.
Để hiện thực hóa khát vọng ấy, ông đã mạnh dạn đề xuất chính quyền địa phương xây dựng nhà văn hóa truyền thống dân tộc Khơ Mú - nơi trưng bày, giới thiệu những hiện vật quý giá, tổ chức các hoạt động giao lưu văn hóa sôi động, thu hút sự quan tâm của du khách.
Đồng thời, ông cũng tha thiết mong muốn nhận được sự quan tâm, hỗ trợ từ các cấp, các ngành để tổ chức thường niên các lễ hội truyền thống, tạo một sân chơi văn hóa ý nghĩa cho đồng bào Khơ Mú, góp phần bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch. Dù đã có những đóng góp không nhỏ vào công cuộc bảo tồn văn hóa dân tộc nhưng nghệ nhân Vì Văn Sang vẫn không nguôi trăn trở.
Thách thức lớn nhất mà ông đang đối mặt chính là sự thờ ơ của một bộ phận giới trẻ. Trong bối cảnh thời đại công nghệ số, khi những giá trị truyền thống dần bị lấn át bởi làn sóng hiện đại hóa, nhiều thanh niên Khơ Mú dường như không còn mấy thiết tha với những lễ hội, điệu múa, hay câu hát của cha ông. Điều này khiến ông luôn canh cánh trong lòng về việc làm sao để vừa bảo tồn được những giá trị văn hóa vừa khơi gợi được niềm tự hào và ý thức tiếp nối truyền thống trong thế hệ trẻ.
Bên cạnh đó, vấn đề thiếu hụt kinh phí để duy trì các hoạt động bảo tồn cũng là một rào cản không nhỏ. Tuy đã nhận được sự hỗ trợ nhất định từ chính quyền địa phương nhưng nguồn lực vẫn còn hạn chế. Nghệ nhân Vì Văn Sang vẫn luôn kỳ vọng vào sự chung tay của các tổ chức văn hóa, du lịch để Nghĩa Sơn thực sự trở thành một điểm đến văn hóa đặc sắc trên bản đồ du lịch.
Giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, khi nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang dần phai nhạt, hình ảnh người đàn ông Khơ Mú Vì Văn Sang ngày đêm miệt mài với những câu hát cổ, điệu múa dân gian và nghi lễ tâm linh đã trở thành biểu tượng cho sự kiên trì và tình yêu sâu sắc đối với cội nguồn.
Ông không chỉ là một nghệ nhân tài hoa mà còn là một người "truyền lửa" nhiệt huyết, một nhịp cầu nối liền quá khứ và tương lai, giữa những giá trị văn hóa xưa cũ và những di sản bền vững. Tuy đã ở tuổi gần 80 nhưng ông vẫn luôn tất bật với những kế hoạch ấp ủ, những lớp học truyền dạy và những dự án khôi phục văn hóa.
Khi được hỏi về động lực gắn bó suốt đời với công việc này, ông chỉ mỉm cười hiền hậu: "Vì tôi sợ, một ngày nào đó, con cháu mình sẽ không còn nhận ra điệu múa, câu hát của tổ tiên. Và khi ấy, chúng ta sẽ đánh mất bản sắc của chính mình". Câu nói giản dị mà sâu sắc ấy đã trở thành một lời nhắc nhở về trách nhiệm thiêng liêng của mỗi người trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Giữa bao la đại ngàn Tây Bắc, ngọn lửa văn hóa Khơ Mú vẫn âm ỉ cháy sáng nhờ những con người tâm huyết như nghệ nhân Vì Văn Sang.
Văn Thông
Ý kiến bạn đọc
Xin vui lòng gõ tiếng Việt có dấu