Ngay từ ngày xa xưa, dưa hành đã là món ăn thường ngày của người Việt Nam, là món không thể thiếu trong ba ngày tết của dân tộc ta. Sách xưa chép lại rằng: Vào đời Vua Hùng thứ 18, sau một năm lao động, nhà vua truyền cho muôn dân trăm họ mở hội mừng công. Thế là cả nước tổ chức mổ lợn, mổ trâu, mổ bò, mổ gà ăn tết. Kể cả những nhà nghèo quanh năm không đủ miếng cơm, ngày tết cũng được mọi người quan tâm đến. Theo lệnh của nhà vua, một số địa phương đã tổ chức phát chẩn cho người nghèo không có tết. Như vậy là từ đấy có tục lệ “ăn tết”. Rất nhiều người nghèo cả năm đói khát, đến ba ngày tết được ăn nhiều, uống nhiều, đặc biệt là ăn nhiều thịt mỡ. Vì thế sau những ngày tết, nhiều người bị mắc chứng bệnh đầy trướng, đau bụng, đi lỏng. Nhiều người khỏe bụng nhưng do ăn uống không điều độ nên cũng bị rối loạn tiêu hoá.

Trong lúc tình hình sức khỏe của nhân dân đang nguy kịch, thì Lang Liêu - người đã làm chiếc bánh chưng ngày tết của muôn đời - đã hiến kế lấy củ hành cho người bệnh ăn. Không ngờ, hành củ là vị thuốc vô cùng hiệu nghiệm chữa cho muôn dân khỏi bệnh nhanh chóng. Một người nông dân nghèo tên là Thông Bạch đã truyền cho Lang Liêu vị thuốc ấy. Hành củ từ đấy được nhân dân ta gọi là Thông Bạch.

Từ vị thuốc Thông Bạch, nhân dân ta đã chế biến thành món dưa hành dùng trong những ngày tết cổ truyền, đồng thời cũng là món ăn ngon trong các bữa cỗ, bữa tiệc, bữa cơm hàng ngày từ miền xuôi đến miền núi, từ thành thị đến nông thôn.

Nghiên cứu về hành, các nhà sinh hoá học còn cho biết hành có tác dụng làm tăng sự bài tiết dịch vị, góp phần vào quá trình chuyển hoá các chất đạm, đường, mỡ làm cho ăn thấy ngon miệng, chống được các bệnh đầy bụng khó tiêu. Hành còn kích thích thần kinh, ra mồ hôi, lợi tiểu và sát trùng mạnh, được dùng chữa cảm, cúm, nhờ có chất a-li-xun-pít, a-li-xin-phy-tin và a-xít-ma-tic, một a-xít ngăn cản quá trình lên men thối ruột, diệt khuẩn mạnh, chữa được các bệnh về đường tiêu hoá.

Dưa hành là món ăn ngon quan trọng trong bữa ăn của người Việt Nam. Cây hành thật sự là một cây thuốc quý trong vườn thuốc quý của dân tộc.

Phạm Minh Giang