Chỉ một lần vãn cảnh nơi này, bạn sẽ có những ấn tượng khó quên về đất, về người mộc mạc nơi đây. Từ thị xã Nghĩa Lộ theo quốc lộ 32 lên Mù Cang Chải giữa buổi xuân, bạn đứng trên đỉnh đèo Khau Phạ thơm hương rừng, gió núi mát rượi ngắm mây bay rập rờn thung sâu, đỉnh núi bỗng dưng cảm thấy tâm hồn thư thái. Bên những bản làng trên sườn non quanh năm mây phủ, bạn sẽ được tận mắt thấy hoa tớ dảy - loài đào rừng chỉ có năm cánh hồng với nhụy dài đỏ rực nở thành từng chùm nhìn mộc mạc mà đẹp đậm đà như tình đất, tình người vùng cao. Tại đây, bạn cũng được nghe kể về đội du kích người Mông của xã Cao Phạ năm xưa một lòng, một dạ theo cách mạng, dũng cảm chống thực dân xâm lược, làm quân pháp kinh hồn bạt vía. Chính các chàng trai, cô gái du kích người Mông năm xưa đã làm nên, kỳ tích một huyện anh hùng trên đất vùng cao.

Vào mùa lúa chín, ở vùng thấp có những ruộng vàng trải rộng thì trên vùng cao Mù Cang Chải là ngút tầm mắt là những đồi vàng ruộng bậc thang sai bông, trĩu hạt. Ruộng bậc thang được coi như một kỳ quan, kiệt tác nghệ thuật của người Mông tạo dựng qua bao đời bằng bàn tay lao động. Người Mông Mù Cang Chải bắt những triền núi cheo leo phải nhả vàng. Nhìn những triền ruộng bậc thang cao ngất vượt lên những đỉnh đồi cao làm say lòng các nhà nhiếp ảnh, ta không thể không cảm phục ở sức sáng tạo và ý chí vươn lên trước thiên nhiên của đồng bào Mông. Cũng từ chuyện nương, chuyện rẫy và ruộng bậc thang của đồng bào Mông còn ẩn chứa bao tập tục hay cho chúng ta tìm hiểu, khám phá. Cách trung tâm huyện không xa có thác Mơ, một thác nước có độ dốc cao quanh năm nước tung bọt trắng xoá. Hay khi cần thư giãn, bạn chỉ cần chuẩn bị chút mồi câu xuôi xuống dòng suối Khao Mang trước trung tâm huyện câu cá. Đi dọc con suối này tìm chốn thả câu bạn sẽ bắt gặp những người dân hiền hậu quăng chài bắt cá. Chỉ ít phút thôi, nổi lửa ven suối thì chuyến píc-níc đầu xuân của bạn thêm thú vị khi tất cả cùng ngồi quanh đống lửa ấm ngày xuân thưởng thức hương vị cá nướng thơm ngọt. Giống cá chỉ ăn rêu đá sống dưới làn nước trong xanh ở vùng cao. Nếu muốn biết về một vùng rừng đa dạng sinh học bạn hãy đến với rừng nguyên sinh Chế Tạo ở xã Chế Tạo, một xã xa nhất của huyện Mù Cang Chải. Đây là các khu rừng nằm ở phía nam dãy Hoàng Liên Sơn, khu vực quan trọng trong bảo tồn hệ động thực vật ở Việt Nam. Nơi này với những cánh rừng nguyên sinh đại thụ có tới 11 loài thực vật đặc hữu quan trọng mà một số nơi đã bị tiệt chủng đang được bảo tồn. Rừng Chế Tạo còn là nơi có quần thể vượn đen tuyền lớn nhất Việt Nam; được các nhà khoa học khẳng định là khu vực ưu tiên cao nhất cho việc bảo tồn thú ở nước ta và bảo tồn linh trưởng thế giới. Không những thế, đây còn là vùng chim đặc hữu bậc hai ở khu vực Bắc Lào và Phan-si-păng.

Khi hoa mận nở trắng nương, hoa đào, hoa tớ dảy chúm chím rực hồng lưng núi là lúc người Mông ở Mù Cang Chải chuẩn bị đón xuân về. Đến các bản làng của người Mông, bước chân vào mỗi ngôi nhà lợp bằng pơ mu bổ dọc, bạn có cảm nhận tết ùa vào từng ngõ ngách ngôi nhà xinh xắn. Các đồ vật trong nhà từ bàn, ghế đến cái cuốc, cái xẻng… đều được dán giấy đỏ. Người Mông làm thế vì họ quan niệm con người được ăn tết thì đồ vật cũng được ăn tết theo… Và còn nhiều tập tục khác nữa mộc mạc nhưng đầy triết lý, chứa đựng chất nhân văn như thế. Đi trong tiếng khèn xuân gọi bạn tình của các chàng trai Mông, bạn dễ dàng hoà vào cuộc vui ném pao với các thiếu nữ Mông dập dìu váy mới, hay nhập cuộc đánh quay với các trai tài tụ hội. Tất cả những âm sắc ngày xuân ở vùng cao Mù Cang Chải sẽ để lại cho bạn những ấn tượng khó phai về một vùng đất, một vùng văn hoá người Mông còn đang ẩn chứa bao điều mới lạ cuốn hút khách phương xa hãy một lần tới đất này trong mùa xuân mới.

Đào Minh