Cuối năm 1952, sau khi đào tạo bộ đội pháo binh giúp Việt Nam, Trung Quốc cũng đã viện trợ cho ta 24 khẩu pháo 105 ly, 3.600 viên đạn, hàng chục tấn thiết bị, 40 xe kéo pháo, xe vận tải, xe cần trục.  Đoàn xe kéo pháo khởi hành từ huyện Mông Tự (tỉnh Vân Nam) tiến về biên giới Việt -Trung và bạn đã lột hết đường ray xe lửa Hà Nội - Vân Nam của Pháp, cử những lái xe kéo pháo giàu kinh nghiệm nhất kéo pháo giúp ta về biên giới. Nhưng khi đặt chân lên đất Lào Cai thì được biết, Pháp đã đánh bom sập hơn 40 cây cầu đường sắt về Yên Bái. Trong khi đó, kế hoạch ban đầu là khi về đến Lào Cai sẽ dùng xe goòng để tăng bo chở xe, pháo về thị xã Yên Bái.

Như vậy, kế hoạch vận chuyển đường bộ đã không thực hiện được và phải chuyển hướng vận chuyển bằng đường thủy sông Hồng. Chấp hành mệnh lệnh của cấp trên, Đại đoàn 351 được sự giúp đỡ của Khu ủy Tây Bắc và hai tỉnh Lào Cai, Yên Bái, trung đoàn pháo binh đã tổ chức cho xe, pháo, đạn dược và quân dụng bảo đảm vũ khí, khí tài và người về căn cứ.

Sau đó, Đại đoàn 351 đã cử một trung đoàn công binh mở đường ray cho xe goòng đưa pháo từ Phố Lu xuống Bãi Trưng sát mép sông và làm hệ thống tời đưa nòng pháo xuống thuyền ván. Một nhánh đường khác từ Phố Lu vòng qua đường núi xuống Thái Văn, Bảo Hà, Lang Thíp ra Khe Cạn chui qua gầm cầu đường sắt ra bãi sông xuống bè.

Những con đường đã hoạch định xong nhưng khó khăn nhất là kỹ thuật đóng bè có tải trọng lớn từ 4 đến 5 tấn mà trung đoàn pháo binh sau nhiều ngày chưa thể nghĩ ra. Đúng lúc đấy, vào một buổi sáng, tin vui bất ngờ đã đến khiến cả Trung đoàn lựu pháo 105 ly reo mừng.

Ông Trần Văn Lai - Đoàn trưởng Đoàn vận tải Sông Thao vận chuyển pháo 105 ly từ Lào Cai theo sông Hồng về bến Âu Lâu năm 1953.

Tỉnh Yên Bái huy động Đoàn vận tải Sông Thao đưa 30 thuyền gỗ, mỗi thuyền chở được 2 - 3 tấn đến giúp vận chuyển xe, pháo, đạn dược. Các tay chèo đều là người có kinh nghiệm vận tải đường thủy, nhất là Chỉ huy đoàn Trần Văn Lai - Thường vụ Công đoàn Đoàn vận tải Sông Thao là người rất dũng cảm, can trường, có nhiều kinh nghiệm sông nước nên được mọi người trong đoàn vận tải mệnh danh là “kình ngư”.

Đoàn thuyền của ông Lai đã làm cho không khí chuẩn bị vận tải đường thủy của trung đoàn pháo binh nhộn nhịp hẳn lên. Công binh mở đường làm bến, lính pháo binh học cách chèo, lái, chống sào, kéo thuyền. Người biết nghề mộc thì xẻ gỗ đục đẽo dầm, cọc chèo, còn bộ phận lớn phải đi 4 - 5 cây số chặt nứa dại, vầu, gỗ, song, mây xếp những đống chất ngất để đóng bè. Nhưng kết bè lớn thế nào thì bộ đội không hề biết nên tất cả trông vào ông Lai cùng những chủ thuyền Yên Bái.

Sau đó, việc đóng bè đã diễn ra cả ngày lẫn đêm vì mỗi bè phải kết từ 900 - 1.000 cây nứa dại chưa kể gỗ. Bộ đội cốn nứa thành từng bó đưa xuống nước rồi thợ thuyền hướng dẫn cách đậy (kết) bè. Tùy theo tải trọng từng loại bè mà đậy mấy lớp nứa rồi đặt gỗ cả gầm và mặt bè rồi dùng dây song néo cố định thân bè. Mỗi bè có 2 khoang và khoang trước, khoang sau cách nhau 50cm gọi là “khớp nới lỏng” để bè uốn lượn được đường cua hoặc tránh được vật cản ngăn dòng khi qua ghềnh thác. Mỗi bè có 4 mái chèo, một xeo (bánh lái) đặt ở cuối khoang sau.

Đóng xong chiếc bè đầu tiên, ông Lai cho đong cát đổ lên bè đo tải trọng theo kiểu Lương Thế Vinh cân voi. Những chiếc bè tiếp theo được làm nguyên mẫu chiếc đầu tiên. Trung đoàn pháo binh đưa ra phương án tháo nòng pháo và càng pháo tách rời nhau để nòng pháo cùng khí tài, thiết bị đưa xuống chở bằng thuyền, còn càng pháo, ô tô, xăng dầu, quân dụng hậu cần thì xếp lên bè nứa. Chuyên gia quân sự của nước bạn chưa đồng ý với phương án tháo rời pháo. Chúng ta thuyết phục bạn thử tháo và lắp lại không thấy ảnh hưởng kỹ thuật nên bạn đã đồng ý cho tháo rời.

Toàn bộ lượng bè cho nhu cầu vận tải đã đủ và cuộc hành trình cơ động xe, pháo có một không hai trên đường sông hàng trăm cây số được bắt đầu. Đêm đêm, đoàn thuyền đơn sơ cùng bè nứa lặng lẽ chở vũ khí xuôi sông Hồng đầy ghềnh thác hiểm nguy. Trong đó, chiếc bè chở Trung đoàn phó Nguyễn Văn Thước cùng một số cán bộ và chiếc xe Đốt đi đầu khảo sát dòng chảy đã bị đập vào đá ở thác Hòn Hồng khiến bè vỡ và chiếc xe bị chìm. Vậy mà mỗi con thuyền, chiếc bè phải vượt qua nhiều dải đá ngầm rình rập cùng 25 thác ghềnh mùa cạn với những cái tên nghe thấy khiếp như: thác Rãnh Cày, thác Cướp Gạo, thác Hổ Vồ, thác Cánh Quét…

Thế nhưng chẳng ai thấy lo sợ vì tất cả đều hiểu đây là một nhiệm vụ rất vinh quang. Cảm động nhất là hình ảnh gia đình ông ất trong đêm 30 Tết Quý Tỵ 1953. Gia đình ông cũng như nhiều nhà khác trong Đoàn vận tải Sông Thao là cả nhà đều ở trên thuyền. Thế nên, đêm 30 tết ấy, chiếc thuyền của ông Ất chở 200 viên đạn 105 ly cùng vợ và 3 con nhỏ, trong đó con gái nhỏ nhất mới 3 tuổi đã gặp nạn ở thác Hổ Vồ. Không ai chết đuối nhưng nể nhất là vợ ông ất giỏi bơi đã kịp lao theo dòng chảy cứu được con gái nhỏ. Các thuyền cùng bộ đội xúm lại lặn ngụp giữa đêm đông buốt thấu xương vớt thuyền và mò đủ 200 viên đạn rồi lại tiếp tục cuộc hành trình.

Trải qua gần 100 ngày đóng bè, chở pháo, vượt qua mọi khó khăn nguy hiểm, Đoàn vận tải Sông Thao của Yên Bái đã cùng bộ đội dũng cảm quên mình đưa được toàn bộ 24 khẩu pháo, mấy chục xe ô tô, hàng chục tấn thiết bị quân dụng về đến bến Âu Lâu an toàn rồi tiếp về căn cứ ở Bắc Mục, huyện Hàm Yên (Tuyên Quang), sau đó lại vượt bến Âu Lâu tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Trong chiến dịch, Trung đoàn pháo 105 ly ra quân trận đầu đã lập công xuất sắc, góp phần làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ 1954. Chiến thắng ấy của Trung đoàn 45 pháo binh có sự góp công rất lớn của người dân Yên Bái.

    Hoàng Nhâm