Ngày 24/1/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Sắc lệnh số 13, quy định về tổ chức các tòa án và các ngạch thẩm phán, trong đó, khoản 3, Điều 3 của Sắc lệnh quy định: ban tư pháp xã có quyền “Thi hành những mệnh lệnh của các Thẩm phán cấp trên”.

Đây chính là văn bản pháp lý đầu tiên đánh dấu sự ra đời về tổ chức và hoạt động của các cơ quan THADS trong chế độ mới. Ngày 19/7/1946, Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa ban hành Sắc lệnh số 130, quy định về thể thức thi hành mệnh lệnh hoặc bản án của tòa án. Đây là văn bản của Chính phủ quy định riêng về công tác thi hành án, thẩm quyền và thể thức thi hành bản án.

Năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 85 về “Cải cách bộ máy tư pháp và Luật Tố tụng” quy định thẩm phán huyện dưới sự kiểm sát của biện lý có nhiệm vụ đem chấp hành các án hình về khoản bồi thường hay bồi hoàn và các án hộ, mà chính tòa án huyện hay tòa án trên đã tuyên.

Như vậy, theo quy định này, việc THADS do thừa phát lại và ban tư pháp xã thực hiện trước đây, đã được chuyển giao cho thẩm phán huyện dưới sự chỉ đạo trực tiếp của chánh án. Sắc lệnh này đã giao nhiệm vụ tổ chức THADS cho một cơ quan cấp huyện thay vì cơ quan cấp xã như trước đây. Điều đó cho thấy, vai trò và vị trí của công tác THADS ngày càng được nâng cao. Năm 1960, công tác thi hành án tiếp tục có thêm bước phát triển mới dựa trên cơ sở của Hiến pháp năm 1959.

Theo đó, tại các tòa án nhân dân đã có nhân viên chấp hành án chuyên trách thực hiện nhiệm vụ THADS. Ngày 18 tháng 12 năm 1980, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua bản Hiến pháp đầu tiên của thời kỳ hòa bình, đánh dấu mốc lịch sử quan trọng khi đất nước chuyển sang thời kỳ mới - thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội trong phạm vi cả nước. Hiến pháp năm 1980 yêu cầu Nhà nước quản lý xã hội theo pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Với tinh thần thượng tôn pháp luật đó, Hiến pháp năm 1980 lần đầu tiên đã ghi nhận thành nguyên tắc hiến định về giá trị thi hành của các bản án, quyết định: các bản án và quyết định của toà án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm túc chấp hành. Đây là bước ngoặt quan trọng, tác động mạnh mẽ trong xây dựng và phát triển hoạt động THADS. Pháp lệnh THADS đầu tiên được ban hành ngày 28 tháng 8 năm 1989, đánh dấu bước phát triển mới trong quá trình xây dựng, hoàn thiện pháp luật của Nhà nước ta nói chung và lĩnh vực THADS nói riêng, tạo cơ sở pháp lý cho việc tăng cường, hoàn thiện tổ chức và hoạt động thi hành án.

Để thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, ngày 21/4/1993, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (khoá IX) đã thông qua Pháp lệnh THADS (sửa đổi), có hiệu lực từ ngày 1/6/1993. Trên cơ sở Pháp lệnh năm 1993, hệ thống các cơ quan THADS đã được xây dựng trong cả nước; đội ngũ chấp hành viên đã được quy hoạch, kiện toàn, do Chính phủ thống nhất quản lý; chấp hành viên trở thành một chức danh tư pháp độc lập, có địa vị pháp lý rõ ràng, theo nguyên tắc: chỉ có chấp hành viên cơ quan THADS mới có thẩm quyền tổ chức việc THADS. Điều này, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước trong tiến trình cải cách nền tư pháp Việt Nam. Thực hiện Luật THADS năm 2008, Cục THADS tỉnh Yên Bái được chia tách, thành lập, hoạt động hoàn toàn độc lập.

Đồng chí Nguyễn Văn Viện - Phó Cục trưởng Cục Thi hành án Dân sự (bên trái) chỉ đạo nghiệp vụ công tác thi hành án với cán bộ Phòng Kiểm tra giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Đây là giai đoạn lịch sử, đánh dấu một bước tiến quan trọng của ngành THADS, hệ thống cơ quan thi hành án tỉnh Yên Bái được thành lập và hoạt động ngày một hiệu quả. Đến nay, bộ máy các cơ quan THADS tỉnh đã được kiện toàn đầy đủ; công tác tổ chức, cán bộ cũng có những thay đổi cơ bản trong giai đoạn này và đã làm tốt công tác tuyển dụng, bố trí nhân sự, kiện toàn bộ máy từ Cục đến các chi cục; đã có những định hướng mang tính chiến lược trong công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, luân chuyển, điều động, khen thưởng cán bộ, công chức trong ngành; đã quan tâm đến việc bổ nhiệm các chức danh tư pháp, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chính trị, chuyên môn cho cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới.

Các cơ quan THADS đều có trụ sở làm việc với trang thiết bị, phương tiện làm việc từng bước được đầu tư và hiện đại hóa, kinh phí hoạt động được tăng lên. Các chức danh tư pháp được bổ sung và tăng về số lượng (chấp hành viên, thư ký thi hành án, thẩm tra viên); các chế độ cho công chức được quan tâm là điều kiện quan trọng giúp cán bộ yên tâm công tác và gắn bó với nghề hơn.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, 70 năm qua, ngành THADS cả nước nói chung và tỉnh Yên Bái nói riêng, đã không ngừng được hoàn thiện, lớn mạnh và trưởng thành về mọi mặt. Từ chỗ trực thuộc Sở Tư pháp tỉnh, Phòng Thi hành án có 4 biên chế với 3 chấp hành viên cấp tỉnh và 1 cán sự, còn lại là 8 đội thi hành án thuộc phòng tư pháp các huyện, thị, thành phố có 16 biên chế với 12 chấp hành viên cấp huyện, 4 cán sự. Riêng Đội Thi hành án huyện Mù Cang Chải không có chấp hành viên; Đội Thi hành án huyện Trạm Tấu chỉ có 1 chấp hành viên thì đến nay, toàn ngành đã có 116 biên chế.

Trong đó, Cục THADS tỉnh có 4 phòng chuyên môn và 9 chi cục THADS trực thuộc với tổng số 49 chấp hành viên, 102 cán bộ có trình độ chuyên môn đại học, 15 cán bộ có trình độ cao cấp lý luận chính trị. Tất cả 10/10 đơn vị đều có trụ sở làm việc (riêng Cục THADS tỉnh được xây mới trụ sở làm việc, kho vật chứng; 2 chi cục được xây dựng kho vật chứng kết hợp mở rộng trụ sở làm việc).

Các công cụ, phương tiện hỗ trợ công tác thi hành án như: loa pin cầm tay, máy ảnh, máy ghi âm, gậy điện... được trang bị đầy đủ. Hàng năm, các tổ chức cơ sở Đảng và các đoàn thể chính trị - xã hội từ Cục đến các chi cục đều hoàn thành nhiệm vụ cấp ủy, đoàn thể cấp trên giao, đạt các danh hiệu trong sạch vững mạnh tiêu biểu, vững mạnh xuất sắc. Nhìn vào tổng số việc toàn ngành THADS tỉnh đã thụ lý những năm qua là 44.996 việc, đã ủy thác 2.941 việc, đã thi hành 41.306/42.899 việc phải thi hành (đạt 88,8%). 

Kết quả thi hành án về tiền của toàn tỉnh đã thụ lý trên 308 tỷ đồng, đã ủy thác trên 31 tỷ đồng, đã thi hành xong trên 188/277.137.403 tỷ đồng phải thi hành (đạt 78%) cũng đủ thấy số lượng công việc mà cán bộ, đảng viên ngành THADS tỉnh đã hoàn thành bằng sự nỗ lực vượt bậc.

Ghi nhận những thành tích, đóng góp to lớn đó của cơ quan THADS tỉnh và tập thể cán bộ, công chức, người lao động toàn ngành, Đảng, Nhà nước, Bộ Tư pháp, UBND tỉnh Yên Bái đã tặng nhiều phần thưởng cao quý. Trong đó, Cục THADS 9 năm đạt danh hiệu tập thể lao động xuất sắc, 1 năm được tặng cờ thi đua của Chính phủ, 3 năm được tặng cờ thi đua ngành tư pháp, 1 năm được tặng cờ thi đua của UBND tỉnh, 1 năm được tặng bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, 10 năm được tặng bằng khen của Bộ trưởng Bộ Tư pháp cùng nhiều Chi cục THADS và công chức trong ngành đạt các danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng cao quý khác.

Có được những thành tựu đó, bên cạnh sự đoàn kết, nỗ lực không ngừng vươn lên của tập thể lãnh đạo Cục, các cán bộ, công chức, người lao động trong ngành là sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, giúp đỡ, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi của cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, ban, ngành toàn tỉnh đã góp phần không nhỏ vào thành tích chung của ngành trong nhiều năm qua.

Đặc biệt là, Tỉnh ủy đã ban hành công văn chỉ đạo phối hợp trong công tác THADS; Ủy ban nhân dân tỉnh đã ban hành chỉ thị tăng cường công tác THADS trên địa bàn tỉnh, công văn chỉ đạo phối hợp trong công tác THADS; cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thi hành án, hỗ trợ trong việc giải phóng mặt bằng, cấp đất cho cơ quan THADS xây dựng kho vật chứng, hỗ trợ kinh phí, thành lập ban chỉ đạo THADS các cấp; tăng cường giám sát hoạt động THADS... Các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể trong tỉnh đã luôn giúp đỡ, phối hợp và tạo điều kiện  tốt nhất để ngành tổ chức thi hành án, nhất là khi áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành án.

Với những thành tích, kết quả đạt được cùng truyền thống 70 năm xây dựng và trưởng thành của ngành THADS, tập thể cán bộ, công chức, người lao động các cơ quan THADS tỉnh Yên Bái sẽ tiếp tục nỗ lực đoàn kết phấn đấu xây dựng ngành THADS ngày một phát triển, đáp ứng các yêu cầu, đòi hỏi của công tác THADS trong thời kỳ mới, xứng đáng với niềm tin mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội địa phương.

Nguyễn Duy Hải (Cục trưởng Cục Thi hành án Dân sự tỉnh Yên Bái)