Là một nhà lý luận cách mạng thiên tài, Ph.Ăng-ghen có cống hiến kiệt xuất đối với việc hình thành, phát triển chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Sau khi Các Mác qua đời, các trước tác của Ph.Ăng-ghen làm phong phú thêm lý luận thiên tài của Các Mác, trở thành bộ phận hợp thành hữu cơ của chủ nghĩa Mác.
Bằng bản lĩnh khoa học vững vàng và sự dũng cảm biết vượt lên mọi hoàn cảnh, Ph.Ăng-ghen không ngừng phát triển lý luận mác-xít, hoàn thiện học thuyết CNXH khoa học. Một trong những điểm nhấn sáng tạo của Ph.Ăng-ghen là tư duy biện chứng về con đường lên CNXH. Theo Ph.Ăng-ghen, quan niệm và thực tiễn quá trình kiến tạo xã hội XHCN luôn phải được bổ sung, hoàn thiện khi thực tiễn cuộc sống đặt ra những vấn đề mới.
Đề cập sự "quá độ lên xã hội cộng sản” trong hoàn cảnh của những năm cuối thập niên 80, đầu thập niên 90 thế kỷ XIX, Ph.Ăng-ghen luôn nhấn mạnh rằng, cần phải suy nghĩ kỹ, không được nôn nóng, không được phép kết luận vội vàng, bởi đây là vấn đề khó nhất trong tất cả những vấn đề tồn tại ở một thời kỳ mà các điều kiện không ngừng thay đổi. Nét độc đáo trong tư duy biện chứng của Ph.Ăng-ghen thể hiện ở sự nhận thức về tính thống nhất phổ biến giữa cái tất yếu và cái có thể trong vận động của toàn bộ thế giới khách quan.
Phép biện chứng duy vật mác-xít từng vạch rõ, tiến trình lịch sử nhân loại tất yếu phát triển từ thấp đến cao, và do đó xã hội cộng sản chủ nghĩa với tính cách một xã hội cao hơn, tốt đẹp hơn xã hội tư bản, tất yếu sẽ thay thế xã hội tư bản. Đây là quy luật của lịch sử, là quá trình lịch sử tự nhiên trong sự vận động của xã hội loài người.
Nhưng do những điều kiện kinh tế - xã hội, chính trị, truyền thống văn hóa khác nhau mà dân tộc này hay dân tộc khác có thể bỏ qua một hoặc một số bước phát triển nào đó trong những bước đi chung mà nhân loại phải trải qua. Quan điểm của Ph.Ăng-ghen về sự thống nhất giữa cái tất yếu và cái có thể là cơ sở phương pháp luận khoa học tiếp cận tính đa dạng, phong phú và nhiều vẻ của hình thức phát triển xã hội loài người.
Phát triển quan niệm về thời kỳ quá độ, Ph.Ăng-ghen khẳng định, đối với các nước đang ở giai đoạn tiền tư bản hoặc chưa từng trải qua con đường phát triển Tư bản chủ nghĩa (TBCN) đều 'không những có thể mà còn chắc chắn... rút ngắn một cách đáng kể quá trình phát triển của mình lên xã hội XHCN và có thể tránh được phần lớn những đau khổ và những cuộc đấu tranh mà ở Tây Âu... phải trải qua. Tư duy biện chứng mang tầm vóc vạch dòng thời đại này vẫn nóng hổi ý nghĩa lý luận và tính thời sự cấp bách đối với các đảng cộng sản, công nhân quốc tế, trong đó có Đảng ta trong giai đoạn hiện nay.
Thấm nhuần sâu sắc và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, Đảng ta đề ra đường lối và phương pháp cách mạng phù hợp với tình hình thực tế ở Việt Nam.
Nhờ vậy, nội lực của cả dân tộc được khơi dậy, nhân lên kết hợp sức mạnh quốc tế - thời đại, đưa đến những chiến công hiển hách: giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, phát triển đất nước theo con đường XHCN. Kiên định chủ nghĩa Mác - Lê-nin và mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH; đồng thời từ tổng kết thực tiễn nhất là trong thời kỳ đổi mới, Đảng ta bổ sung, phát triển lý luận Mác - Lê-nin.
Con đường tiến lên CNXH ở nước ta diễn ra trong thời đại mà nội dung chủ yếu của nó vẫn là sự quá độ từ CNTB lên CNXH, gắn với sự phát triển mạnh mẽ của cách mạng khoa học - công nghệ và quá trình toàn cầu hóa. Trên hành trình xây dựng và phát triển, Đảng ta là đảng Mác-xít - Lê-ni-nít chân chính, luôn tỏ rõ năng lực lãnh đạo sự nghiệp xây dựng CNXH.
Chúng ta đang tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, cùng với sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Trong tình hình hiện nay, chủ động học tập và vận dụng sáng tạo tư duy biện chứng của Ph.Ăng-ghen về CNXH trở thành một trong những yêu cầu thiết thực nhất nhằm bảo vệ và phát triển học thuyết Mác - Lê-nin.
Nắm vững phương pháp luận, phép biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin nói chung, tư duy biện chứng của Ph.Ăng-ghen nói riêng về thời kỳ quá độ có ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Những thành tựu to lớn giành được sau một hơn 30 năm tiến hành đổi mới là cơ sở thực tiễn xác đáng, khẳng định con đường đi lên CNXH ở nước ta là hợp quy luật và triển vọng tươi sáng.
B.T