Anh Đồng Khắc Thọ trước hết phải là người đam mê lịch sử, sau mới là báo chí. Kể từ khi còn trẻ tuổi là cán bộ văn hóa, chưa vướng bận chuyện gia đình cho tới khi đã ở vị trí lãnh đạo chủ chốt Ban quản lý Di tích ATK Định Hóa (Thái Nguyên), anh vẫn vậy. Anh là người góp sức quan trọng và cơ bản cho việc khẳng định và tôn vinh những giá trị lịch sử trên mảnh đất ATK Định Hóa này.

Vậy là, tôi nhận lời đề nghị của anh Đồng Khắc Thọ…

***

Lên với chiến khu để tham gia cuộc Kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, các nhà báo đã có tổ chức hội nghề nghiệp của mình chưa? Chúng tôi hỏi nhà báo lão thành Hoàng Tùng, nguyên lãnh đạo cao cấp của Đảng và báo chí vào năm 2005, nhân dịp nhà báo về Điềm Mặc dự kỷ niệm 55 năm thành lập Hội Nhà báo Việt Nam.

"Năm 1947 có thành lập tại Điềm Mặc, ATK Định Hóa. Gọi là Đoàn báo chí kháng chiến do đồng chí Xuân Thủy phụ trách. Nhưng hoạt động khó khăn lắm. Mà cũng chưa phải là một tổ chức hoạt động bài bản, chỉ như một hoạt động thử nghiệm”, nhà báo lão thành Hoàng Tùng trả lời.

Nhà báo lão thành Hoàng Tùng còn kể cho chúng tôi nghe câu chuyện về báo chí nói chung, về báo chí kháng chiến, cảm động và thú vị lắm!

Tờ báo do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và làm chủ bút có tên Người cùng khổ (Le Paria), ra số đầu tại Paris (Pháp) vào ngày 1-2-1922. Ngày 21-6-1925 tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tiếp tục sáng lập tờ Thanh Niên, cơ quan ngôn luận của tổ chức Thanh niên cách mạng… Đến tháng 6-1936, có 120 tờ báo của Đảng xuất bản bí mật và công khai. Các tờ: Dân chúng, Việt Nam độc lập, Cứu quốc, Cờ giải phóng… có vai trò và vị trí quan trọng của Đảng.

Sang năm 1949, báo chí kháng chiến của ta đã phát triển rất nhiều, không chỉ ở Việt Bắc mà khắp cả nước. Khâu Goại là một đồi thấp nằm giữa xóm Roòng Khoa thuộc xã Điềm Mặc (Thái Nguyên) là nơi ở của nhiều cơ quan, có hội trường tám mái tranh, tre, nứa, lá của Tổng bộ Việt Minh làm nơi tổ chức các cuộc họp, đại hội. Đồng chí Xuân Thủy, Thường trực Tổng bộ Việt Minh kiêm Chủ nhiệm Báo Cứu quốc ở đó và năm 1949 đã thành lập Ban chấp hành lâm thời của Hội những người viết báo Việt Nam. Ban chấp hành lâm thời thực chất là những người chuẩn bị cho việc tổ chức đại hội lần thứ nhất để thành lập Hội.

Nhấn mạnh điều này, anh Đồng Khắc Thọ muốn khẳng định: Ra đời trong kháng chiến nhưng các bước đi bài bản, dân chủ, rất trọng nguyên tắc của quá trình thành lập Hội; đồng thời cũng khẳng định sự quan tâm của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với tổ chức của những người làm công tác báo chí.

Chiều 21-4-1950, đại diện các báo của Đảng, Chính phủ, Mặt trận, các đoàn thể, lực lượng vũ trang… tề tựu tại hội trường tám mái tại Roòng Khoa để dự Đại hội lần thứ nhất. Đồng chí Xuân Thủy được Trung ương Đảng giao chủ trì. Việc thảo luận tên gọi, điều lệ diễn ra sôi nổi. Các đại biểu cho rằng: Hội là tổ chức chính trị, nghề nghiệp nên vai trò đoàn kết rộng rãi người làm báo cả nước vì độc lập là quan trọng số một. Không những thế còn có mục tiêu lâu dài là xây dựng đất nước sau hòa bình. Do đó, lấy tên Hội những người viết báo Việt Nam là phù hợp. Ban Chấp hành được bầu gồm 10 người, đồng chí Xuân Thủy là Hội trưởng; các ủy viên: Đỗ Đức Dục (Báo Độc Lập), Hoàng Tùng (Tạp chí sinh hoạt nội bộ), Nguyễn Thành Lê (Báo Cứu Quốc) làm Tổng thư ký, Đỗ Trọng Giang (Báo Lao Động), Hoàng Tuấn (Việt Nam Thông tấn xã), Trần Lâm (Đài tiếng nói Việt Nam), Quang Đạm (Báo Sự Thật), Như Quỳnh (Báo Phụ Nữ). Đồng chí Phạm Văn Hỏa (Báo Cứu Quốc) được bầu giữ chức Phó Tổng thư ký. Điều lệ Hội được thông qua, theo đó nhấn mạnh: Mục đích của Hội là được góp phần vào việc xây dựng nền dân chủ nhân dân bằng nghề nghiệp, bênh vực quyền lợi của người viết báo, nâng cao vị thế của nghề nghiệp…

Có tổ chức Hội rồi, chỉ chưa đầy năm tháng sau, vào tháng 9-1950, tại Đại hội lần thứ ba, Tổ chức Quốc tế các nhà báo (OIJ) họp tại Helsinki, thủ đô nước Cộng hòa Phần Lan, đã kết nạp Hội những người viết báo Việt Nam là thành viên chính thức…

Cũng theo anh Đồng Khắc Thọ, mấy chục năm trước khi tìm hiểu về sự kiện này, anh được các nhà báo gạo cội chia sẻ nhiều chi tiết thú vị. Chẳng hạn tháng nào thường trực Hội cũng tổ chức sinh hoạt chuyên môn, thường ở trụ sở Báo Cứu Quốc tại Ròong Khoa. Toàn Hội có 300 hội viên, các phóng viên từ Liên khu 3, 4, 5, Nam Bộ ra Việt Bắc công tác, đúng dịp cũng tham gia thảo luận sôi nổi. Hội thảo là những cuộc tranh luận về báo chí vô sản, tư sản; phân biệt báo chí và văn nghệ; tính quần chúng và tính chân thật của báo; kể cả cách khai thác các nguồn tin nước ngoài và đưa tin tại mặt trận…

Lớp hội viên đầu tiên ấy không ít người đã anh dũng hy sinh như Thôi Hữu, Nam Cao, Trần Đăng… Trên mảnh đất chiến khu, một thời là trung tâm của báo chí này cũng chứng kiến sự sinh thành của Báo Nhân Dân, ra số đầu tiên ngày 11-3-1951 tại bản Khuôn Nhà, xã Quy Kỳ; hay như Báo Quân đội nhân dân, ra đời ngày 20-10-1950 tại bản Khau Diều, xã Định Biên. Nhiều thế hệ lãnh đạo các báo lớn nói trên đồng thời cũng là lãnh đạo Hội. Đóng góp của các nhà báo lão thành cho báo chí, cho Hội là to lớn, được lịch sử ghi nhận…

Toàn xã Điềm Mặc có 28 cơ quan đóng quân. Xóm Roòng Khoa cũng gần chục đơn vị, nay đều được dựng bia di tích… Di tích lịch sử nơi ra đời Hội Nhà báo Việt Nam đã trải qua nhiều lần tôn tạo, đã khang trang, to rộng, có hương án thờ Bác Hồ - Người khai sinh ra nền báo chí cách mạng Việt Nam, có nhà trưng bày… tương xứng vị trí và vai trò lịch sử của di tích.

Để chuẩn bị cho dịp kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập, năm 2019, Hội Nhà báo Việt Nam đã tiếp tục tôn tạo di tích; làm con đường bê-tông dài hơn cây số khiến cho việc đi lại dễ dàng hơn. Trước đây, ông Triệu Đình Quân sớm tối qua lại, trông nom. Còn bây giờ là gia đình anh Phạm Văn Hoan, một gia đình nông dân cần cù và chu đáo đảm nhiệm việc này.

"Qua lại thường xuyên là các nhà báo. Gia đình tôi có vinh dự được trông nom nơi cội nguồn của các nhà báo Việt Nam nên luôn giữ cho nơi này sạch đẹp. Người Điềm Mặc xưa thế nào, nay vẫn cứ là như thế…”, anh Hoan mộc mạc nói.

Trong cuốn sổ ghi cảm tưởng của Khu di tích có một vị khách ký tên Tất Thắng, viết rằng: "Ròong Khoa – một thời để nhớ mãi”. Tôi rất tâm đắc với câu văn này, nên dùng luôn làm tựa cho bài viết.

***

Phát triển cùng đất nước, đội ngũ những người làm báo luôn được bổ sung, ngày thêm đông đảo. Mấy chục năm chiến đấu giành độc lập thống nhất đất nước, hơn 2.000 nhà báo có mặt ở khắp các chiến trường chống Pháp, Mỹ, gần 500 nhà báo hy sinh, trở thành nhà báo liệt sĩ… Hội Nhà báo tiếp tục có những đóng góp to lớn trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ 300 hội viên 70 năm về trước, tới nay Hội có hơn 24.000 hội viên; từ 120 cơ quan báo chí năm ấy tới nay đã có khoảng 1.000 cơ quan báo chí… Đó không chỉ đơn thuần là những con số thống kê, mà cũng chính là sự phản ánh chân thật nhất.

Hội Nhà báo Việt Nam đang chuẩn bị Đại hội lần thứ XI với nhiều định hướng lớn mà trong đó nổi lên vẫn là yếu tố con người. Xét cho cùng, khi có nhiều hội viên nhà báo là những người giỏi nghề, có đạo đức nghề nghiệp trong sáng, thì Hội chúng ta sẽ vững mạnh, đóng góp tích cực cho sự phồn vinh của đất nước.