Ra đời trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta đang từng bước vượt qua những khó khăn, thử thách ban đầu, khi nguồn sức mạnh nội lực toàn dân, toàn diện, tự lực cánh sinh đang được tăng cường nhằm hướng đến mục tiêu: Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi, Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh dấu mốc hình thành Ngày truyền thống Thi đua ái quốc, có giá trị và ý nghĩa to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, sự nghiệp đổi mới đất nước, thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc hiện nay.

1. Nhằm thực hiện thắng lợi mục đích của phong trào thi đua là "Diệt giặc đói, Diệt giặc dốt, Diệt giặc ngoại xâm… để gây: Hạnh phúc cho dân”(1), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kêu gọi nhân dân cả nước hưởng ứng phong trào trên tất cả lĩnh vực của đời sống xã hội. Theo Người, thi đua yêu nước là một tất yếu khách quan dưới chế độ xã hội mới bởi "làm bất kỳ việc gì, đều cần phải thi đua nhau” và thi đua sẽ tạo điều kiện kích thích mỗi người hăng hái trong mọi mặt công tác.

Từ ý nghĩa lớn lao của phong trào "Thi đua để gây hạnh phúc cho dân” và đặc điểm của thi đua là tính hăng hái, sáng tạo, luôn vận động và phát triển, Chủ tịch Hồ Chí Minh đồng thời cũng nêu rõ tính "quần chúng” của thi đua. Tất cả những người dân Việt Nam, "bất kỳ sĩ, nông, công, thương, binh; bất kỳ làm việc gì”, "bất kỳ già, trẻ, trai, gái; bất kỳ giàu, nghèo, lớn, nhỏ”(2) đều có thể tham gia phong trào thi đua yêu nước. Mặt khác, thông qua những bài nói, bài viết về thi đua, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh bản chất tốt đẹp của thi đua dưới chế độ xã hội mới: Thi đua không phải là ganh đua, giấu nghề; thi đua có nghĩa là mọi người phát triển tài năng, sáng kiến của mình, học hỏi điều hay lẫn nhau, giúp nhau sửa chữa khuyết điểm để cùng nhau tiến bộ.

Nêu rõ ảnh hưởng và ý nghĩa của phong trào thi đua khi đã "ăn sâu, lan rộng khắp mọi mặt và trong mọi tầng lớp nhân dân”(3), Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Bằng cách thi đua, chúng ta sẽ tẩy sạch mọi khuyết điểm, phát triển mọi ưu điểm, vượt qua mọi khó khăn”(4). Gắn thi đua yêu nước với rèn luyện đạo đức mới, đạo đức của người cách mạng, Người nêu: Khẩu hiệu thi đua yêu nước là "Tất cả để chiến thắng. Chiến thắng thực dân. Chiến thắng giặc dốt. Chiến thắng giặc đói. Chiến thắng mọi tính xấu trong mình ta”(5). Thông qua các phong trào thi đua, mỗi người đều có thể phát triển tài năng, sáng kiến của mình, học hỏi điều hay, giúp nhau sửa chữa khuyết điểm để cùng tiến bộ. Thi đua một cách thiết thực và tích cực như vậy sẽ giúp con người chiến thắng các tật xấu, hướng về những điều tốt đẹp, dẹp bỏ dần những hư danh, vị kỷ của căn bệnh chủ nghĩa cá nhân. Đồng thời thi đua cũng làm cho con người nâng cao tinh thần tiết kiệm, ý thức giữ gìn của công và hướng lòng mình đến chí công vô tư. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh, càng gặp khó khăn nhiều, chúng ta càng phải thi đua, thi đua một cách thiết thực, tích cực và biến thi đua yêu nước thành sức mạnh của hàng triệu triệu người, để "nước ta sẽ độc lập và thống nhất thật sự. Dân ta sẽ no ấm và giàu mạnh thật sự”(6).

Tùy từng thời điểm lịch sử và nhiệm vụ cụ thể, song nội dung của thi đua yêu nước luôn gắn liền với các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự... nhằm từng bước đem lại hạnh phúc cho nhân dân. Tuy nhiên, Chủ tịch Hồ Chí Minh lưu ý rằng: Đề ra mục đích thi đua không chỉ góp phần động viên mọi người, mọi nhà, mọi ngành, mọi địa phương tập trung tinh thần và lực lượng để phấn đấu hoàn thành cao nhất các nhiệm vụ được giao, mà thi đua còn cổ vũ mọi người chống bệnh quan liêu, chống nạn tham ô, lãng phí. Theo Người, "bệnh quan liêu sẽ ngăn trở phong trào thi đua, làm nó chậm tiến”, và nạn tham ô, lãng phí sẽ làm giảm bớt những kết quả của phong trào thi đua, cho nên phải gắn phong trào thi đua yêu nước với việc chống những căn bệnh và tệ nạn này.

2. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định: "Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất”(7). Như vậy Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ coi thi đua là một hoạt động vật chất, mà còn bao hàm nội dung tinh thần, là biểu hiện cao đẹp của tình yêu quê hương đất nước, là tấm lòng của mỗi người dân Việt với non sông gấm vóc mà ông cha ta đã gây dựng nên. Với quan điểm này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã biến thi đua yêu nước thành sức mạnh của hàng triệu người, của toàn dân tộc trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc cũng như trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Chỉ có khơi dậy và động viên được tinh thần yêu nước của toàn dân tộc thì thi đua yêu nước mới trở thành phong trào và phát huy được tính tích cực của nó. Lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc là môi trường thuận lợi, là những điều kiện cần và đủ để phát triển phong trào thi đua yêu nước, và chỉ có như vậy thì "Thi đua ái quốc sẽ ăn sâu, lan rộng khắp mọi mặt và mọi tầng lớp nhân dân, và sẽ giúp ta dẹp tan mọi nỗi khó khăn và mọi âm mưu của địch để đi đến thắng lợi cuối cùng"(8).

Thi đua không phải công việc riêng của một người, một ngành, một địa phương hay một lực lượng nào mà là công việc của toàn xã hội. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, việc xác định khẩu hiệu chung của thi đua phải thể hiện rõ mục tiêu chiến lược của giai đoạn cách mạng đó, nội dung thi đua phải cụ thể thiết thực, gắn với từng nhiệm vụ, từng công việc của mỗi cá nhân, mỗi tập thể, mỗi ngành, mỗi địa phương. Chỉ có như vậy mọi người mới hiểu rõ ý nghĩa và lợi ích của phong trào thi đua, tránh được khuyết điểm như "đầu năm đủng đỉnh la đà, cuối năm dốc kiệt sức ra làm bù"(9) hay đặt nhiều việc, đặt mức cao quá rồi làm không được và sinh ra nản lòng. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đặt ra yêu cầu về kế hoạch thi đua là "kế hoạch của người nào hoặc nhóm nào phải do người ấy, nhóm ấy tự động, tự giác, tự nguyện làm lấy. Không nên bao biện như cán bộ tự mình đặt kế hoạch rồi đem đọc qua trước hội nghị để mọi người giơ tay "tán thành". Thế là cách làm quan liêu”(10).

Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định: "Thi đua cải tạo con người”. Quan điểm này cho thấy Người đã lấy phong trào thi đua, coi phong trào thi đua yêu nước là trường học thực tiễn rộng lớn để xây dựng "những con người kiểu mẫu, là những đầu tàu để giúp đỡ và lôi kéo những người khác cùng thi đua, cùng tiến lên”(11). Bản chất tốt đẹp nhất của con người là ý chí không ngừng vươn lên cái tốt đẹp bằng trí tuệ và bằng hoạt động lao động sáng tạo của mình, cho nên qua thực tiễn phong trào thi đua rộng rãi của các ngành, các tầng lớp nhân dân, những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam mới XHCN được bồi đắp và phát triển. Điều này vừa phát huy cái tích cực, đấu tranh khắc phục cái tiêu cực, vừa giáo dục cán bộ và quần chúng phấn đấu thực hiện những công việc cần thiết có lợi cho sản xuất, đời sống và chống lại những khuyết điểm, thói hư tật xấu của xã hội cũ để lại và mới nảy sinh. Từ đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở, khi tổng kết rút kinh nghiệm phải chú ý tôn vinh các cá nhân và các tập thể gương mẫu là hạt nhân của phong trào thi đua. Những gương điển hình tiên tiến này không chỉ là những hạt nhân của phong trào thi đua, mà còn là nguồn cung cấp cán bộ ưu tú cho Đảng, Nhà nước, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp cách mạng nước nhà.

Hiện nay, cùng với việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15-5-2016 của Bộ Chính trị khóa XII thì tư tưởng Hồ Chí Minh về Thi đua yêu nước càng trở nên có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Theo những chỉ dẫn, nội dung, biện pháp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong trào thi đua yêu nước đã góp phần không nhỏ vào công cuộc kháng chiến, kiến quốc, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc, xây dựng và phát triển kinh tế thắng lợi thì nay nhất định cũng sẽ góp phần đưa sự nghiệp đổi mới của chúng ta đến thành công, nhằm xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh.

---------------------------------------------

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, H.2011, t.5, tr.557

(2)Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.556

(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.557

(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.602

(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.171

(6)Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.171

(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.473

(8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.557

(9) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.478

(10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.7, tr.189

(11) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.8, tr.525.