Theo thống kê của Chi cục Thủy lợi tỉnh, hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 3.400 công trình thủy lợi, trong đó 160 hồ chứa nước và có 12 hồ chứa nước có dung tích từ 1 - 5 triệu mét khối. Trong số các hồ chứa thủy lợi, ngoại trừ các công trình lớn và vừa do 3 công ty trách nhiệm hữu hạn quản lý và khai thác, còn hầu hết các công trình do trạm thủy nông huyện và ban quản lý thủy nông xã quản lý.

Thực hiện chương trình an toàn hồ chứa của chính phủ, những năm gần đây, tỉnh đã đầu tư sửa chữa, nâng cấp một số hồ chứa đạt kết quả tốt. Tuy nhiên, các hồ chứa trên địa bàn tỉnh đều được xây dựng từ trước năm 1970, do đó nhiều công trình đã hư hỏng và xuống cấp. Theo kết quả kiểm tra, đánh giá mức độ an toàn đập của các hồ thủy lợi trên địa bàn tỉnh của sở nông nghiệp và phát triển nông thôn năm 2013, có 22 công trình có nguy cơ mất an toàn cần được ưu tiên nâng cấp sửa chữa, trong đó có 6 hồ chứa có dung tích từ 1 - 5 triệu mét khối nước, còn lại là những công trình có dung tích chứa nước dưới 1 triệu mét khối. Điển hình, hồ Khe Vải, xã Xuân Ái (Văn Yên) của công ty TNHH Đại Lợi đã xuống cấp, phần thân đập, vai đập thấm nước; hồ Đầm Hậu, xã Minh Quân (Trấn Yên) cũng có nhiều chỗ trên phần thân đập bị hư hỏng… Đặc biệt, trong số đó có công trình nằm xen giữa các khu dân cư nên nếu xảy ra sự cố thì thiệt hại sẽ rất khó lường. Điển hình như đập thủy lợi từ hiếu thuộc xã Mường Lai (Lục Yên). Đây là một trong 10 hồ chứa lớn nhất trên địa bàn tỉnh, tưới tiêu cho hơn 385ha lúa 2 vụ và tạo nguồn nước sinh hoạt cho nhân dân 3 xã: Mường Lai, Minh Tiến và Vĩnh Lạc. Năm 2012, ngành chức năng phát hiện nước rò rỉ ở mái đập và mối thân đập, nếu không sửa chữa kịp thời thì mưa lũ đến nguy cơ vỡ đập gây hậu quả khôn lường. Vì vậy, UBND tỉnh đã phê duyệt dự án đầu tư xây dựng, nâng cấp đập, hồ thủy lợi Từ Hiếu với tổng kinh phí hơn 48 tỷ đồng. Đến thời điểm này, các sự cố đã được khắc phục.

Ông Phạm Quốc Hưng - Chi cục trưởng chi cục thủy lợi tỉnh cho biết: “đảm bảo an toàn đập hồ chứa trong mọi tình huống, tỉnh đã chỉ đạo các ngành tăng cường chỉ đạo các chủ công trình thủy lợi xây dựng phương án bảo vệ đập và nhất là tập trung đầu tư sửa chữa công trình đập bị hư hỏng, không để xảy ra sự cố. Vừa qua, các hồ có nguy cơ mất an toàn đã được đặc biệt đầu tư sửa chữa. Các hồ còn lại có tràn tạm chưa được đầu tư kiên cố như tràn đất, mặt đập thấp đã liệt kê xin dự án  sửa chữa, nâng cấp giai đoạn 2013 - 2016. Nếu được đầu tư 50 hồ con này thì sẽ cơ bản phục vụ năng lực tưới tiêu trên địa bàn. Bên cạnh đó là thường xuyên kiểm tra, báo cáo hiện trạng an toàn đập hàng năm trước mùa mưa lũ. Đặc biệt, các hồ lớn thực hiện nghiêm túc việc đảm bảo an toàn hồ đập và thực hiện phương án phòng chống lụt bão theo các phương án đã được phê duyệt”.

Đến thời điểm này, các hồ chứa trên địa bàn tỉnh cơ bản đã đảm bảo an toàn. Mặc dù đã được nâng cấp, sửa chữa và có các phương án phòng chống lụt bão trong mùa mưa bão nhưng trong điều kiện nguồn vốn đầu tư nâng cấp còn hạn chế, các cấp, các ngành và các địa phương cần triển khai đồng bộ các biện pháp quản lý, bảo đảm an toàn hồ, đập. Do đó, đối với các hồ chưa có nguy cơ mất an toàn cần nâng cao năng lực quản lý, thành lập ban chỉ đạo phòng chống lụt bão đối với hồ chứa để chỉ đạo điều hành khi tình huống khẩn cấp xảy ra. Đặc biệt, đối với các hồ chứa nước lớn như: hồ thác bà, hệ thống hồ từ hiếu (Lục Yên), hệ thống hồ chứa huyện Văn Yên, Yên Bình, hồ Đầm Hậu (Trấn Yên), công tác bảo vệ phải đảm bảo nghiêm ngặt, có kế hoạch bảo dưỡng, sửa chữa các hư hỏng của công trình để đảm bảo an toàn khi hồ tích nước và xả lũ; huấn luyện lực lượng vận hành ở tư thế sẵn sàng tham gia chống lũ.

Ngành thủy lợi cần phối hợp cùng các cơ quan, đơn vị quản lý công trình và chính quyền địa phương có kế hoạch tổ chức tập huấn, nâng cao năng lực quản lý hồ, đập cho người quản lý và khai thác; tổ chức tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân cùng tham gia quản lý, bảo vệ công trình. Các cơ quan, đơn vị được giao quản lý, khai thác công trình cần có phương án vận hành, điều tiết nước hồ, đập hợp lý. Ngoài các hồ chứa, hiện toàn tỉnh có 10 tuyến đê bao với tổng chiều dài 19,64km phải có kế hoạch quản lý, củng cố và hộ đê; kiểm tra kỹ các cống dưới đê và có kế hoạch tu sửa, có quy trình vận hành hợp lý. Trong đó, khi mực nước sông hồng trên báo động 2, lượng mưa nội bộ thấp, cần đóng chặt các cống tiêu, đảm bảo nước sông hồng không vào được các khu vực bảo vệ; khi nước sông hồng thấp dưới báo động 2, lượng mưa trong khu vực lớn, cần mở cống tiêu để tiêu úng trong khu vực bảo vệ. Để không có thảm họa đáng tiếc xảy ra do sự cố vỡ các đập hồ chứa trong mùa mưa bão thì việc thực hiện các biện pháp an toàn cho các hồ chứa đập, đê cần được triển khai một cách đồng bộ.

Văn Thông