Ở địa phương, tập quán canh tác trồng lúa nước của đồng bào Mông chủ yếu vào vụ mùa. Để thay đổi nếp nghĩ, cách làm của người dân, thực hiện chủ trương của tỉnh, huyện về việc đưa các giống lúa lai, lúa thuần năng suất, chất lượng cao vào gieo cấy, xã kết hợp vận động nhân dân khai hoang ruộng nước, trồng lúa đông xuân, chuyển đổi trồng lúa nương năng suất thấp sang trồng các giống ngô lai. Đi đầu trong các phong trào này là đội ngũ cán bộ, đảng viên, trưởng thôn bản.

Vụ mùa năm 2002 được đánh giá là năm có bước ngặt lớn về cơ cấu giống lúa lai đối với Dế Xu Phình. Diện tích ban đầu đưa vào gieo cấy 50ha, năng suất đạt 32 tạ/ha, tăng 10 tạ/ha so với giống lúa cũ cấy trên cùng diện tích. Thấy được hiệu quả về năng suất, chất lượng gạo thơm ngon từ việc trồng lúa lai, nhân dân ở 6 thôn tích cực làm theo. Điểm nhấn nữa về sản xuất nông nghiệp của xã là việc đưa vào gieo cấy 5ha lúa đông xuân năm 2010 bằng giống có khả năng chịu rét. Thành công của vụ đông xuân đầu tiên cho năng suất 36 tạ/ha đã xóa bỏ được tập quán trồng lúa nước 1 vụ/năm.

Hiện nay, tình hình sản xuất lúa nước 2 vụ/ năm bằng các giống lúa lai của xã đã cơ bản ổn định, với diện tích lúa đông xuân gần 40ha/năm, năng suất 40 tạ/ha; vụ mùa 213,28ha, năng suất 38 tạ/ha. Những năm trước đây, địa phương có diện tích lúa nương trên 115ha nay đã được chuyển đổi sang trồng ngô, nâng diện tích ngô cả năm đạt 141ha, năng suất gần 40 tạ/ha, đưa tổng sản lượng lương thực 2 năm gần đây đạt 1.410 tấn/năm, lương thực bình quân 450kg/người/năm.

Cùng với lúa, ngô, chăn nuôi gia súc, gia cầm những năm gần đây cũng có bước tăng trưởng khá. Nhân dân đã biết cách làm cây rơm để dự trữ thức ăn và chống rét cho trâu, bò vào mùa đông cũng như chủ động tiêm phòng dịch bệnh. Đàn trâu toàn xã hiện có 382 con, bò 241 con, lợn gần 2.000 con và gia cầm các loại trên 5.000 con.

Đồng chí Vàng A Dờ - Chủ tịch UBND xã cho biết: "Dân đã bớt đói, bớt khổ hơn trước nhiều rồi, tỷ lệ hộ nghèo từ trên 80% năm 2011 nay giảm xuống còn 63%. Tuy nhiên, hộ đói vẫn còn trên 100 hộ, chiếm số đông là ở bản Trống Sua và Ma Lừ Thàng. Hộ đói cũng có nhiều nguyên nhân lắm như lười lao động, người già không có sức lao động… Nhà nước đã quan tâm đầu tư nhiều và trực tiếp tới người dân qua nhiều chương trình, dự án. Bởi vậy, muốn xóa đói giảm nghèo thì tự mỗi người và mỗi gia đình phải chịu khó lao động sản xuất".

Với 99% dân số là đồng bào dân tộc Mông sinh sống, gần 20 năm qua, địa phương đã được Đảng, Nhà nước và các tổ chức quan tâm đầu tư cơ sở hạ tầng như: điện, đường, trường, trạm y tế, công trình thủy lợi, hỗ trợ  xóa nhà dột nát, cung ứng giống cây trồng và vật nuôi, chương trình nước sạch… trị giá hàng trăm tỷ đồng để thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân.

Đến nay, trẻ em trong độ tuổi của xã đều được đến trường; công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu cho nhân dân được bảo đảm. Hệ thống thủy lợi đáp ứng nhu cầu nước tưới tiêu cho 100% diện tích lúa nước. Nhiều tuyến đường được mở mới, bê tông hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân đi lại cả 4 mùa trong năm. Hệ thống điện lưới quốc gia đã về đến 4/6 thôn bản và sẽ tiếp tục được triển khai trong các năm tiếp theo, góp phần để đến nay Dế Xu Phình đạt 5/19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Thạch Phong