Có giai đoạn hồng chùm không hạt được huyện Lục Yên xác định là cây mũi nhọn trong xóa đói, giảm nghèo và làm giàu bền vững cho nhân dân. Nhưng hơn chục năm nay, cây hồng không hạt Lục Yên đang đứng trước nguy cơ bị “xóa sổ” mà chưa xác định được đâu là nguyên nhân khiến cây không đậu quả.

Cùng với cam, quýt thì hồng chùm không hạt luôn có giá trị về kinh tế. Những năm 1990 cây hồng không hạt được huyện Lục Yên chọn là cây mũi nhọn trong phát triển kinh tế vì nó mang lại thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình. Vì vậy, tổng diện tích trồng cây hồng có thời điểm lên tới gần 600ha, tập trung nhiều ở các xã: Minh Xuân, Liễu Đô, Vĩnh Lạc, Minh Tiến. Xã Vĩnh Lạc được biết đến là gốc cội của hồng chùm không hạt Lục Yên.

Theo người dân kể lại, giống cây hồng chùm không hạt được ông Hoàng Văn Đế - một người địa phương lấy ở khu chợ Ngọc -  Yên Bình đem về trồng, hiện cây hồng này đã trên 100 năm tuổi. Với đặc tính: quả đẹp, vỏ vàng tươi, không có hạt, khi hái bán chỉ ngâm nước lã hai ngày là ăn ngọt, giòn, thơm, hơn nữa cây hồng rất dễ trồng, thậm chí trồng bằng rễ. Trong khi đó, năng suất và giá thị trường luôn ổn định nên người dân đã tìm thấy cho mình hướng thoát nghèo từ hồng. Ông Lữ Kim Vy - Bí thư Đảng ủy xã Vĩnh Lạc cho biết: “Thời hoàng kim của cây hồng là vào khoảng năm 1999 đến năm 2000. Lúc đó, xã Vĩnh Lạc có trên 200 ha, sản lượng hàng năm cho thu về trên 500 tấn, với giá bán lúc đó giao động 3.000 - 5.000 ngàn đồng/kg nên hàng trăm hộ dân trong xã giàu lên nhờ hồng chùm không hạt”.

Vậy nhưng, từ hơn 200 ha ban đầu, đến nay toàn xã Vĩnh Lạc chỉ còn khoảng 10 ha. Diện tích ít ỏi đó còn giữ được là bởi nhiều người còn luyến tiếc trái ngọt này, nhưng mỗi gia đình cũng chỉ giữ lại vài cây, còn đã chặt phá để trồng các loại cây ăn quả khác. Ông Hoàng Văn Nuôi, xã Vĩnh Lạc buồn bã nói: “Trước đây gia đình tôi trồng 65 cây hồng. Những năm 1999, nhờ hồng mà gia đình thu về hàng chục triệu đồng, lúc đó giá mới có 3.000/kg, còn bây giờ giá bán từ 15 - 20 ngàn đồng/kg thì hồng không đậu quả nữa, thậm chí có nhiều cây đã bị chết”. Đối với ông Nuôi việc cứu và phục hồi lại cây hồng càng ý nghĩa hơn khi chính ông nội ông là người đầu tiên lấy giống hồng về trồng. Và hiện cây hồng tổ trên 100 tuổi vẫn sinh trưởng tốt mà trở nên vô giá trị khi mùa nối mùa đều không đậu quả. 

Cũng như ở xã Vĩnh Lạc, cây hồng chùm không hạt ở xã Minh Tiến một thời là cây tiên phong trong công cuộc xóa đói, giảm nghèo làm giàu bền vững cho người dân. Những năm 1990 – 2000, diện tích hồng trên địa bàn xã không ngừng được mở rộng và có thời điểm đạt trên 35ha.

Ông Hoàng Ngọc Quyết - Chủ tịch UBND xã Minh Tiến cho biết: “Những năm trước đây, cứ dịp tháng 8 đến tháng 10 là tấp nập khách tới đặt mua hồng. Gia đình tôi thời điểm đó cũng có hơn 40 cây, mỗi năm thu nhập trên 20 triệu đồng. Còn bây giờ hồng chết hết rồi, toàn xã còn khoảng hơn 1ha. Người dân và chính quyền địa phương mong muốn các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu và có giải pháp để hồi phục cây ăn quả có giá trị này”.

Đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng hồng chết, ra quả không đậu? Cho đến tận bây giờ dù đã có các nhà khoa học, các sở, ban, ngành và sự vào cuộc của UBND huyện Lục Yên để tìm ra các giải pháp hữu hiệu, giúp nhân dân khôi phục nhưng cho đến thời điểm hiện tại, người trồng hồng và các đoàn công tác đến khảo sát, nghiên cứu vẫn chưa tìm ra nguyên nhân. Chỉ biết rằng, một số cây hồng vẫn sinh trưởng, giai đoạn ra hoa đậu thành quả non vẫn chưa có hiện tượng gì. Nhưng khi quả to bằng ngón tay cái thì lá bắt đầu có những chấm đen to như hạt đỗ, rồi lan khắp quả, sau đó rụng hết.

Hơn bao giờ hết, người dân và chính quyền huyện Lục Yên mong muốn sự chung tay, vào cuộc của các nhà khoa học đầu ngành của Trung ương và địa phương để tìm ra nguyên nhân, giải pháp nhằm phục hồi giống hồng chùm không hạt ngon ngọt - cây trồng hiệu quả góp phần vào công cuộc xóa đói, giảm nghèo và làm giàu trên quê hương.

Ông Hoàng Văn Số - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Lục Yên: “Từ năm 2006 đến nay, cây hồng chùm không hạt ở Lục Yên có nhiều biểu hiện lạ, dù được trồng ở các loại đất và trên các loại hình nhân giống nhưng đều không đậu quả. Đã có một số dự án khoa học vào nghiên cứu, thí nghiệm từ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật nhưng vẫn không xác định được nguyên nhân. Chúng tôi mong muốn các nhà khoa học có kinh nghiệm của Trung ương đến giúp địa phương phục tráng giống cây ăn quả quý này”.       Anh Hoàng Văn Duyên - người dân xã Vĩnh Lạc:  “Trước đây gia đình tôi có 30 cây hồng, mỗi cây hồng hàng năm đạt 450 kg, tổng thu nhập từ hồng của những năm 1999 - 2000 đạt trên 11 triệu đồng. Tuy nhiên, mấy năm trở lại đây, không hiểu vì nguyên nhân gì khi ra quả, hồng lại rụng hết và nhiều cây tự chết. Đây là cây ăn quả rất có giá trị, hoàn toàn có thể là cây xóa đói giảm nghèo nếu được phục tráng”.

Văn Tuấn