Cây chè Shan tuyết đã gắn bó với người dân vùng cao Yên Bái từ bao đời, nhưng cho đến nay vẫn chưa ai biết chính xác loài cây này đã “định cư” ở đây từ bao giờ. Viện sĩ K.M.Djemmukhtze - Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô cũ là một chuyên gia nghiên cứu chè đã viết: “Tôi đã đi qua 120 nước trên thế giới để nghiên cứu về chè nhưng chưa thấy ở đâu có những rừng chè, cây chè lâu năm như ở Suối Giàng, Văn Chấn, Yên Bái, phải chăng đây là tổ quốc của cây chè? Chè ở đây độc đáo, trong bát nước có đủ 18 vị đầu đẳng của chè trên thế giới...”.

Dẫu trải qua nhiều thăng trầm, nhưng đến hôm nay cây chè Shan tuyết vẫn là loại cây chiến lược xóa đói giảm nghèo và làm giàu trong nông nghiệp nông thôn ở một số địa phương của tỉnh Yên Bái. Qua quá trình phát triển, đến nay đã hình thành các vùng chè cổ thụ tập trung tại xã Suối Giàng, Suối Bu, Nậm Lành (Văn Chấn), vùng chè Phình Hồ (Trạm Tấu).

Ngoài diện tích chè cổ thụ, được sự quan tâm đầu tư của tỉnh, huyện và thông qua các chương trình phát triển vùng cao, chương trình định canh định cư và các dự án phát triển chè, diện tích chè đã được mở rộng tại các địa phương.

Theo số liệu của ngành nông nghiệp, hiện toàn tỉnh có 2.290 ha chè Shan tuyết vùng cao, tập trung ở huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải và một số xã vùng cao huyện Văn Chấn, Trấn Yên. Trong đó, có 500 ha chè Shan tuyết được trồng mật độ cao và tập trung tại xã Nậm Búng, Gia Hội (Văn Chấn) cho năng suất đạt 10 - 13 tấn/ha.

Ông Nguyễn Văn Toản - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Văn Chấn cho biết: "Văn Chấn luôn xác định chè nói chung và giống chè Shan tuyết vùng cao nói riêng là loại cây trồng chủ lực và có ý nghĩa quan trọng đối với phát triển kinh tế vùng cao. Những năm gần đây, huyện tập trung đầu tư thâm canh, cải tạo và phát triển diện tích chè Shan theo hướng hàng hóa. Cây chè Shan tuyết đã góp phần tích cực vào chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tạo ra khối lượng hàng hóa, tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo, hạn chế phá rừng, tăng cường phủ xanh đất trống đồi núi trọc".

Hiện nay, Văn Chấn có trên 1.262 ha chè Shan tuyết gắn với chế biến (vùng chè cổ thụ Suối Giàng, Suối Bu) và vùng chè Shan tuyết thâm canh tại Gia Hội, Nậm Búng. Giá thu mua chè búp tươi thuộc vùng Suối Giàng, Suối Bu bình quân 12 - 16 ngàn đồng/kg, giá chè khô từ 200 - 800 ngàn đồng/kg; chè Shan tuyết ở xã Nậm Búng, Gia Hội có giá 5 - 6 ngàn đồng/kg búp, giá chè khô từ 80 - 150 ngàn đồng/kg.

Hầu hết các vùng chè Shan tập trung trên địa bàn các huyện đều gắn với các cơ sở chế biến, sản lượng búp được tiêu thụ hết với giá ổn định. Đối với các vùng chè không tập trung cũng được các tư thương thu mua hết hoặc do các hộ dân tự thu hái, chế biến cho sinh hoạt và bán ra thị trường.

Giá trị thu nhập từ chè Shan tuyết mỗi năm cũng đem về cho người dân vùng cao trên 65 tỷ đồng. Chè Shan tuyết ở Yên Bái là giống có sức sống mãnh liệt và ưa thích trồng trên các triền núi cao, chè không cần phải chăm bón mà búp vẫn tốt tươi.

Từ phát triển hoàn toàn tự nhiên, chỉ hút những tinh túy của trời đất nên chè có vị rất ngon, nước pha vàng sánh như mật ong, uống vào rất có hậu. Thực tế cũng đã chứng minh chè Shan tuyết Yên Bái đã trở thành một thương hiệu mạnh trong giới sản xuất, kinh doanh chè cũng như người nghiện chè trên thế giới. Chè xanh Shan tuyết Yên Bái đã xuất khẩu sang Đài Loan, Hàn Quốc rồi sang Hà Lan, Anh, Pháp...

Ngay thị trường trong nước, chè Shan tuyết loại đặc biệt có giá hơn 1 triệu đồng/kg, giá chè loại bình dân từ 100 ngàn đến vài trăm ngàn đồng/kg. Để khai thác hết tiềm năng thế mạnh của cây chè vùng cao, nhất là chè Shan tuyết, ngành nông nghiệp đã và đang triển khai thực hiện "Đề án Phát triển cây chè vùng cao Yên Bái giai đoạn 2016 - 2020" nằm trong Đề án tổng thể Tái cơ cấu ngành nông nghiệp.

Thực hiện Đề án, góp phần tạo ra một vùng chè ổn định, bền vững gắn với chế biến, kinh doanh chè giúp người dân vùng cao, vùng đồng bào dân tộc có cơ hội phát triển kinh tế, góp phần xóa đói, giảm nghèo thay đổi diện mạo vùng cao.

Mục tiêu của Đề án là đến năm 2020 trồng và phát triển diện tích chè vùng cao đạt trên 3.385 ha, trong đó có 800 ha chè Shan công nghiệp; sản lượng búp tươi đạt trên 8 ngàn tấn; giá trị thu nhập từ chè búp tươi đạt trên 35 tỷ đồng; chế biến 1.600 tấn chè khô thành phẩm.

Mặc dù mới được triển khai từ năm 2016, nhưng đến nay đã trồng được 80 ha chè Shan mật độ cao tại huyện Văn Chấn, đạt 100% kế hoạch. Nhìn chung, toàn bộ diện tích trồng đều đảm bảo đúng kỹ thuật và tỷ lệ cây sống đạt khá cao. 

Trồng và phát triển chè Shan tuyết vùng cao là phù hợp với định hướng phát triển nông - lâm nghiệp, nâng cao thu nhập, tạo vùng chè ổn định, cải thiện môi trường sinh thái. Quan trọng hơn là giúp người dân vùng cao, vùng đồng bào các dân tộc có cơ hội rõ nét phát triển kinh tế, góp phần tích cực vào chương trình xây dựng nông thôn mới.

Ngọc Trúc