Sau 5 năm triển khai và thực hiện Luật HTX năm 2012 đến nay, nhiều mô hình HTX kiểu mới đã bắt đầu hình thành khắc phục những hạn chế yếu kém của HTX kiểu cũ.
Từ khi Luật HTX năm 2012 có hiệu lực, hầu hết các HTX trong tỉnh thành lập mới, tổ chức lại hoạt động theo đúng quy định của Luật. Trong đó, có 155 HTX được thành lập mới, 133 HTX tổ chức lại hoạt động.
Theo Liên minh HTX tỉnh, các HTX sau chuyển đổi đã từng bước được củng cố, đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động; phát huy vai trò tiên phong trong xóa đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới. Nhiều HTX tạo được sự liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm.
Nổi bật, phải kể đến HTX 6/12 Đào Thịnh, huyện Trấn Yên hoạt động chính là trồng, chế biến tinh dầu quế với doanh thu năm 2018 ước đạt trên 25 tỷ đồng; tạo việc làm cho trên 60 thành viên và người lao động với mức thu nhập bình quân 6 - 7 triệu đồng/người/tháng.
HTX Dịch vụ tổng hợp Kiến Thuận, huyện Văn Chấn khi mới thành lập HTX chỉ có 12 xã viên, vốn điều lệ 800 triệu đồng, ngành nghề chính là thu mua, chế biến chè xanh, chè đen các loại. Năm 2018, doanh thu của HTX này đã đạt 30 tỷ đồng; tạo việc làm cho 54 thành viên, người lao động và trên 100 lao động thời vụ.
Ông Đỗ Nhân Đạo - Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho biết: "Luật Hợp tác xã năm 2012 như một luồng gió mới giúp kinh tế hợp tác phát triển. Hiện, toàn tỉnh có 320 HTX, mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là các HTX đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Năm 2018, doanh thu bình quân của các HTX đạt 3,3 tỷ đồng/HTX, tăng 13,7% so với năm 2017, lợi nhuận bình quân đạt 420 triệu đồng/1 HTX; nộp ngân sách ước đạt 32,8 tỷ đồng. Khu vực kinh tế tập thể đã giải quyết việc làm thường xuyên cho hàng nghìn lao động với thu nhập bình quân đạt 46 triệu đồng/người/năm, tăng 4,5% so với năm 2017”.
Tuy nhiên, bên cạnh nhiều HTX kiểu mới đóng vai trò ”bà đỡ” cho kinh tế hộ phát triển, vẫn còn nhiều HTX hoạt động kém hiệu quả. Toàn tỉnh còn 43 HTX không thể chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012. Các HTX này thực chất đã ngừng hoạt động từ lâu nhưng chưa thể giải thể. Các HTX này đều gặp khó khăn về vốn, nguồn nhân lực.
Hiện, số cán bộ quản lý có trình độ đại học, cao đẳng là 146 người, chiếm 13,2% số cán bộ quản lý HTX; trình độ trung cấp, sơ cấp chiếm tỷ lệ 45,6%, còn lại là trình độ THPT và THCS, chưa được qua đào tạo chuyên môn, kiến thức quản lý. Trình độ yếu nên kỹ năng quản trị HTX yếu và tổ chức hoạt động của HTX cũng hạn chế.
Thiếu vốn cũng là thực trạng chung của các HTX hiện nay. Tổng số vốn điều lệ của các HTX đạt 623,5 tỷ đồng, bình quân 1 HTX có vốn điều lệ hơn 1,8 tỷ đồng. Vốn ít, thiếu tài sản đảm bảo, nhiều HTX không đủ khả năng xây dựng phương án kinh doanh, dự án đầu tư khả thi nên khó tiếp cận vốn vay các ngân hàng. Thiếu vốn, dẫn đến các HTX không thể mở rộng sản xuất, kinh doanh, các phương tiện làm việc, máy móc phục vụ sản xuất lạc hậu nên không đem lại lợi nhuận cho thành viên.
Cùng đó, quá trình chuyển đổi theo Luật HTX, một số quy định chưa phù hợp thực tiễn như thủ tục thành lập HTX. Quy định của Luật về tỷ lệ góp vốn của thành viên không quá 20% vốn điều lệ đã gây cản trở HTX huy động nguồn vốn hoạt động.
Theo Khoản 7, Điều 4 Luật HTX năm 2012 được Nghị định 193/2013/NĐ - CP của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều luật của HTX quy định tỷ lệ cứng cung ứng ra ngoài HTX không quá 32% sản phẩm với HTX nông nghiệp, không quá 50% sản phẩm với HTX phi nông nghiệp đã làm khó nhiều HTX, không phù hợp với điều kiện thực tế...
Cùng đó, Luật Thuế quy định, HTX doanh nghiệp ngừng hoạt động sau 10 năm mới được xem xét xóa nợ thuế, đã gây khó khăn vướng mắc cho việc giải thể các HTX đã ngừng hoạt động từ lâu, không còn bộ máy quản lý, điều hành và tài sản, vốn... Trong khi đó, nhiều HTX chỉ nợ vài triệu tiền thuế môn bài, song các địa phương không thể xem xét giải thể các HTX này được.
Đây cũng là lý do chính khiến toàn tỉnh còn 43 HTX đã ngừng hoạt động từ lâu nhưng chưa thể giải thể do còn nợ thuế, nợ các tổ chức, cá nhân hoặc không còn bộ máy. Trước những khó khăn vướng mắc trên, Liên minh HTX tỉnh kiến nghị các bộ, ngành cần điều chỉnh, bổ sung một số quy định chưa phù hợp với thực tiễn của Luật HTX năm 2012 và các văn bản dưới luật, nhằm thúc đẩy các HTX chuyển đổi, hoạt động hiệu quả.
Văn Thông