Ông Trần Ngọc Thư - Trại trưởng, kỹ sư thuỷ sản dẫn chúng tôi đi thăm cơ ngơi của Trại. Rộng chừng trên 5 ha, Trại được chia thành 3 khu: khu sản xuất cá bố mẹ, khu sản xuất cá giống, khu nghiên cứu. Mặc dù Trại nằm trong qui hoạch của Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, nhưng cán bộ nhân viên ở đây đều phải tự bươn chải, tự nghiên cứu sản xuất giống nên rất khó khăn về kinh phí hoạt động. Bởi vì, do cơ chế hiện nay, Trại vẫn phụ thuộc Trung tâm Thuỷ sản Yên Bái, không được phép nghiên cứu độc lập, mà chức năng chính là tập trung vào sản xuất giống thủy sản đơn thuần.

Trong khi đó, từ năm 2003, Trại đã được đầu tư một hệ thống phòng thí nghiệm nghiên cứu như: máy soi bệnh phẩm, tủ đông lạnh, máy xét nghiệm… trị giá gần 1 tỷ đồng, cộng với ao ương, nuôi… ngót ngét 7 tỷ đồng. Chiếc máy đo nhiệt độ nước, kiểm tra độ chua, khoáng chất trong nước, nhìn chỉ bé bằng bàn tay nhưng cũng tới cả trăm triệu đồng. - Một cán bộ phòng thí nghiệm cho biết. Nhìn cơ ngơi được gây dựng bao nhiêu năm nay, với trang thiết bị được đầu tư đắt tiền, nếu chỉ sản xuất đơn thuần thì rất lãng phí. Trong khi đó, đơn vị chủ quản là Trung tâm Thuỷ sản lại không cho phép Trại giống này đi sâu vào nghiên cứu.

Kiểm tra sự sinh trưởng của cá chiên bố mẹ ở trại giống Nghĩa Lộ, đề tài cho đơn vị tự nghiên cứu thành công.

Hiện nay, Trại giống có 20 cán bộ nhân viên thì có 4 kỹ sư, trong đó 1 kỹ sư đang theo học lớp cao học tại Trường Đại học Nông nghiệp I. Trước những thuận lợi và khó khăn đó, đơn vị đã trang trải kinh phí và sản xuất thành công các giống cá nước ngọt: trôi, trắm, mè, chép, rô phi đơn tính… Mỗi năm, đơn vị đã sử dụng từ 70- 100 triệu đồng trợ cước vận chuyển cho đồng bào vùng cao. Để duy trì mô hình thâm canh cá ruộng trên 2 vụ lúa, năm 2008 đơn vị chuẩn bị đủ cá giống nuôi 20 ha xen canh trên địa bàn Mường Lò. Vụ xuân vừa qua hiệu quả đạt 600- 800 kg cá/ha, chủ yếu là cá chép lai, rô phi. Đơn vị cũng đã phối hợp cung cấp cá rô phi giống cho một số xã thuộc huyện Trấn Yên để xoá bỏ chân ruộng một vụ. Tham gia thả bổ sung 3 tấn cá giống/năm cho thuỷ sản Thác Bà. Ngoài ra, Trại còn cung cấp cá giống cho các bạn hàng ngoài tỉnh như: Phú Thọ, Lai Châu, Sơn La, Hoà Bình các giống cá mè, trôi, trắm… khoảng 5- 6 triệu con giống/năm và doanh thu của Trại giống mỗi năm đạt trên 500 triệu đồng.

 Đặc biệt, từ năm 2001, Trại đã tự đầu tư nghiên cứu, nuôi và sản xuất thành công giống cá bỗng, ba ba gai và mới đây là cá chiên, rô phi mùa đông, rồi cả giống cá quí hiếm như cá anh vũ. Trong 4 loại cá quí hiếm có nguy cơ tuyệt chủng, người dân không sản xuất được giống thì đơn vị đã nuôi thành công 3 loại (chiên, anh vũ, bỗng), còn loại cá lăng do đã có trung tâm khác nghiên cứu thành công. Chính vì cơ chế mà đơn vị cũng gặp không ít khó khăn khi tự đứng ra đầu tư kinh phí nghiên cứu, sản xuất các loại cá quí hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. Chẳng hạn việc sản xuất giống cá chiên, năm 2002 đơn vị phải tự đầu tư trên 200 triệu đồng thu gom cá bố mẹ ở khu vực sông Lô (Tuyên Quang) về nuôi nghiên cứu sản xuất cá giống. Vụ rét đậm đầu năm vừa qua, 100 cá bố, mẹ bị chết nên đơn vị phải tuyển lại nguồn giống mới. Trong việc nuôi cá anh vũ cũng vậy, các cán bộ trại giống phải đi một số tỉnh miền núi phía bắc có nhiều sông, suối như: Cao Bằng, Bắc Giang, Tuyên Quang mua lại của ngư dân đánh bắt được 600 con cá anh vũ chủ yếu chỉ to gần bằng ngón tay út, trị giá tới hơn 40 triệu đồng được đưa về nuôi thử nghiệm trong ao. Đơn vị phải mời Viện Nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản I giám định gien và xác định số cá giống mua về đúng là cá giống gốc.

Cũng theo kỹ sư Trần Ngọc Thư thì sau 4 năm đơn vị tự đầu tư trên 200 triệu đồng kinh phí bỏ ra. Nhưng do “máu” nghề nghiệp, đơn vị thực sự muốn đầu tư vào nghiên cứu, muốn đổi mới, phát triển giống cá quí, góp phần nhân nguồn gien các loại giống thủy sản có nguy cơ tuyệt chủng. Hơn nữa, năm 2004 được Chính phủ ra Quyết định 112 phê duyệt là một trong 16 trung tâm giống thuỷ sản quốc gia, phục vụ 4 tỉnh Yên Bái, Thái Nguyên, Bắc Cạn, Lào Cai, cộng thêm việc được đầu tư hàng tỷ đồng từ khi Trại cá giống Nghĩa Lộ nằm trong qui hoạch của Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn. Do đó, khẳng định việc tự đầu tư, đổi mới, tập trung vào nghiên cứu sản xuất các loại cá hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng thành công của Trại Cá giống Nghĩa Lộ là một bước đi đúng đắn. Tuy nhiên, cần có một cơ chế mở tạo điều kiện cho đơn vị phát huy hết khả năng trong việc nghiên cứu sản xuất, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Hơn thế nữa, ngành chức năng cần có sự đánh giá, nhìn nhận để trại giống hoạt động đúng tầm của một trung tâm giống thuỷ sản quốc gia đã được Chính phủ công nhận, tránh sự đầu tư lãng phí như hiện nay.

Văn Trung