Trước mắt chúng tôi, công trình thủy lợi Ngòi Lẫm (Đông Cuông) tan hoang quá thể. Những công nhân Công ty TNHH Đại Lợi bơ phờ vì chuyện hút cát, khơi mương. Đất sạt lở và cát từ đầu nguồn Quang Minh kéo về đã vùi lấp toàn bộ lòng cống và kênh dẫn, lấp bằng lòng suối Lẫm. Phó chủ tịch UBND xã Đông Cuông Trần Văn Hanh cùng chúng tôi ra đồng Dẹt thì nhăn nhó: “268 ha lúa mùa của bà con thì đã mất 120 ha. Thủy lợi thì hư hỏng, gay go quá, vụ này còn vụ sau?”. Thủy lợi phai Dẹt tưới tiêu cho 64 ha lúa đã bị sạt lở, dài tới 300m, tuyến cầu máng bằng ống thép đã bị lũ cuốn mất tiêu.

Ông Lương Văn Vi - một nông dân thôn Cầu Có, nói: “ Một nửa diện tích lúa mùa còn lại sau lũ của bà con trong thôn đã trỗ, nhưng nước tưới rất gay go, nhiều diện tích thiếu nước trầm trọng!”… Hơn 2.850 ha lúa mùa của Văn Yên đã mất trắng 500 ha. Phó trưởng phòng Kinh tế Khổng Giang Lam xác nhận, 11 công trình trọng yếu là: Phiêng Chù (Phong Dụ Thượng); Khe Trần, Ngòi Trỏ (An Bình); thủy lợi các thôn 8- 9 -14 (Lâm Giang); Đồng Dẹt, Ngòi Lẫm (Đông Cuông); Ngòi Dóm (Đông An); Khe Đinh (An Thịnh); Khe Nhâm (Mậu A) đã hư hỏng đập đầu mối, cống lấy nước, kênh dẫn, nhà van, diện tích bị ảnh hưởng khoảng 300 ha …

Không để lúa chết khát là công việc cấp bách. Phó chủ tịch UBND huyện Lưu Văn Đoàn cho biết, chỉ đạo của huyện là tập trung tối đa nhân lực, vật lực để bảo đảm nước cho lúa, không để năng suất bị ảnh hưởng. Hai xã thiệt hại nặng nề là Lâm Giang và An Bình, huyện đã hỗ trợ 30 triệu đồng/xã để khắc phục thủy lợi trước mắt. Khi chúng tôi đến Lâm Giang, Chủ tịch UBND Vũ Mạnh Hải cùng cán bộ xã đang bận rộn với những công việc sau lũ. Ông cho biết, 142 ha lúa mùa của xã chỉ còn hơn 70 ha.

Để giữ chắc bảy chục ha, Lâm Giang đã huy động sức dân, trong 4 ngày, nạo vét xong 4.000 m3 đất cát vùi lấp mương, cống của thủy lợi Ngòi Cài, Ngòi Trục, Ngòi Khay. Với những cầu máng bị gãy sập, xã có sáng kiến dùng ống nhựa loại phi 100 để dẫn nước sang. Như đoạn cầu máng thôn 14, sau khi nối, đã giải quyết ngay nước tưới cho lúa. Ở xã An Bình, Chủ tịch UBND Trần Hiệp Sỹ cho biết, không chờ sửa chữa lớn, xã cũng huy động hàng trăm công lao động khôi phục tạm thủy lợi Ngòi Trỏ, xử lý sạt lở ở đập Khe Trần với khối lượng hàng ngàn m³; mua ống nhựa nối hai đầu cầu máng sập gãy, huy động ống bương, tre dẫn nước. Nhờ đó, chỉ trong hai ngày đã tạm khắc phục hư hỏng, đưa nước về đồng…

Thủy lợi Phai Dẹt, xã Đông Cuông hư hỏng hoàn toàn đang chờ khắc phục.

 Tại công trình thủy lợi Ngòi Lẫm, công nhân Công ty TNHH Đại Lợi đang dồn sức khắc phục thiệt hại do bão lũ. Trong 8 công trình thủy lợi do Công ty quản lý, 3 công trình là Ngòi Lẫm, Ngòi Mười (Đông Cuông); Khe Dứa (Yên Phú) bị hư hỏng rất nặng. Với thủy lợi Ngòi Lẫm, Công ty đã chủ động kinh phí, huy động lực lượng và thuê nhân công, máy hút cát ở cống hút, khơi mương dẫn; đã đào 700m3 đất sạt lở, vùi lấp mương kênh, trước mắt, đưa được từ 30 – 40% nước vào kênh. Thủy lợi Ngòi Mười đã đào đắp 250m³ đất vùi lấp kênh... Tổng thiệt hại về thủy lợi ở Văn Yên là 11 tỷ có dư. Những hạng mục nhỏ đã cơ bản đã khắc phục xong. 11 công trình trọng yếu tưới cho 374 ha thì không thể khôi phục trong ngày một ngày hai.

Tính toán của huyện là cần 4,1 tỷ đồng để khôi phục cho 11 công trình này, trong đó Nhà nước hỗ trợ trên 3,1 tỷ, còn lại là nhân dân đóng góp. Riêng Thuỷ lợi phai Dẹt, phải thiết kế mới 1 tuyến đập đầu mối và cống lấy nước; 1 đoạn kênh sau dài 300m; 1 tuyến cầu máng mới dài 26 m, trụ máng bê tông đúc đặc cao 4,5m… tổng kinh phí 1.230 triệu đồng. Những công trình do Công ty TNHH Đại Lợi quản lý, “hóc” nhất là thủy lợi Ngòi Lẫm.

Hiện nay, Công ty thuê máy hút để hút thông cửa cống, nhưng chỉ 5-6 ngày là cát từ thượng lưu lại lấp đầy cống, toàn bộ lòng suối bị cát lấp biến dạng, không biết khi nào mới khắc phục xong. Rất có thể, phải bổ thân đập để làm cống xả cát. Để có nước tưới vụ tới, Công ty cần có kinh phí để khắc phục tiếp hệ thống kênh, cống, đầu mối thủy lợi Ngòi Lẫm, Ngòi Mười, Khe Dứa với khối lượng đào 330 m3, đổ khoảng 200 m³ bê tông… 

Việc khôi phục thủy lợi ở Văn Yên đang rất gian nan, nhiều hạng mục làm xong phải mất hàng năm. Yêu cầu đặt ra là, địa phương cùng cơ quan chức năng khẩn trương hoàn thành các thủ tục đầu tư, để tập trung thi công, không để tình trạng vốn chờ công trình, ảnh hưởng đến sản xuất lương thực.

 Q.K