Quả là xót xa cho những người nông dân ở xã Vĩnh Lạc (Lục Yên) - nơi có những vườn hồng không hạt cách đây 15 – 20 năm về trước luôn trĩu cành, sai trái. Cứ vào dịp tết Trung thu, khi vườn hồng vàng rực cũng là lúc thương lái ở nhiều nơi trong cả nước lại đổ về mua hồng không hạt. Những trái hồng không hạt khá to, thon dài, vàng rực, chỉ cần ngâm trong nước tro bếp dăm ngày, rồi ăn ngọt lịm, giòn nên đã trở thành loại quả ăn đặc sản giúp nhiều người dân ở Lục Yên thoát nghèo và trở nên khá giả. Nhưng buồn thay, không hiểu do biến đổi khí hậu hay thời tiết, những vườn hồng ấy bỗng chốc xác xơ.

Mùa xuân đến, hồng vẫn ra hoa kết trái, nhưng sang mùa hè bỗng khô cành, rụng quả. Các nhà khoa học của tỉnh, của trung ương cũng không hiểu bệnh gì nên chỉ còn biết tặc lưỡi, bó tay. Còn người nông dân không còn đường nào khác là chặt bỏ những cây hồng đã gắn bó cả mấy chục năm để trồng cây khác.

Những cây bưởi Khả Lĩnh ở xã Đại Minh (Yên Bình) cũng chịu chung số phận như cây hồng không hạt ở Lục Yên. Giống bưởi quí này vẫn còn nguyên cây bưởi tổ ở gần ngay đình Khả Lĩnh. Quả có hình tròn dẹt mang vị ngọt mát quyến rũ người ăn và được phát triển sang nhiều xã xung quanh Đại Minh. Chính cái hương vị ấy của bưởi Khả Lĩnh đã làm nên một thương hiệu riêng cho cây bưởi đặc sản chỉ có ở huyện Yên Bình giống như thương hiệu bưởi Năm Roi nức tiếng cả nước. Nhiều người dân Đại Minh đã giàu lên từ những vườn bưởi xum xuê trái ngọt. Nhưng cách đây chừng chục năm về trước, những vườn bưởi ở Đại Minh đang kỳ kết trái, bỗng khô cành, rụng quả hàng loạt sau tiết mùa xuân. Thế rồi, mùa  bưởi nào cũng chịu những mùa quả thất bát triền miên. Các nhà khoa học cũng đã nghiên cứu để phục tráng lại giống bưởi này, nhưng xem ra đó là vấn đề rất nan giải!

Còn nữa, các xã vùng ngoài của huyện Văn Chấn như Thượng Bằng La, Nghĩa Tâm, thị trấn Nông trường Trần Phú... là nơi có những vườn cam sành trĩu quả, nhưng gần đây không ít nhà do giống bị thoái hóa, cam ra quả không to và ít, không còn vị ngọt như trước nên thu nhập của người dân đã giảm đi nhiều. Người nông dân trên vùng quả này đang cần các nhà khoa khoa học tìm được nguyên nhân nào gây hại cho cam và giúp cho họ khôi phục lại những vườn quả như ngày xưa.

Chuyện trồng cây gì mang lại hiệu quả kinh tế vẫn là bài toán khó cho các nhà quản lý trong việc tìm cách liên kết 4 nhà. Còn nhà nông ở những vùng quả như hồng không hạt (Lục Yên), bưởi Khả Lĩnh (Yên Bình), vùng cam (Văn Chấn) đã có những cây trồng thực sự đem lại hiệu quả kinh tế đang bị thoái hóa, họ chỉ mong có sự giúp đỡ của các nhà khoa học. Có được những vườn quả đặc sản trĩu cành như “ngày xưa” của nông dân ở những nơi này vẫn đang chỉ là mơ!  

Minh Đức