Nhà máy chè 42 tấn Trần Phú... còn là điểm đến thăm quan của không ít các đoàn khách nước ngoài khi tới Việt Nam. Những tưởng các nhà máy chè sẽ trường tồn mãi mãi, nhưng không, niềm tự hào ấy đã lu mờ theo năm tháng. Kể từ khi đất nước đổi mới, nền kinh tế kế hoạch của thời bao cấp chuyển dần sang nền kinh tế thị trường, Yên Bái vẫn loay hoay đi tìm giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm chè. Trớ trêu thay, cái mà người ta gọi là "thương hiệu" chè Yên Bái lại chạy ngược lại với thời gian để rồi chất lượng chè...  vẫn thuộc diện thấp kém nhất so với các tỉnh khác. Bao giờ Yên Bái mới nâng cao được chất lượng sản phẩm chè? Câu hỏi này vẫn đang chờ lời giải đáp từ các nhà quản lý Yên Bái.

Để xây dựng thương hiệu chè Yên Bái trở thành sản phẩm có chất lượng cao đứng vững trên thị trường trong nước và xuất khẩu, tỉnh Yên Bái đã thực hiện chủ trương: không tăng thêm diện tích chè hiện có, tập trung nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm chè. Theo đó, tỉnh tiến hành quy hoạch vùng nguyên liệu và có chính sách hỗ trợ đầu tư cải tạo đồi chè như: vùng cao ưu tiên cho chè shan tuyết, vùng thấp từng bước cải tạo đồi chè cằn cỗi bằng trồng các giống chè Phúc Vân Tiên, Bát Tiên... Trong chế biến, Yên Bái ưu tiên khuyến khích và hỗ trợ cho các doanh nghiệp đổi mới công nghệ chế biến chè...

Tuy nhiên, chè Yên Bái vẫn chưa thể trở thành sản phẩm chất lượng, trái lại, chè Yên Bái hiện đang thuộc diện phẩm cấp  thấp so với sản phẩm chè của các tỉnh thành khác trong cả nước. Minh chứng cho điều này, Cục Chế biến thương mại nông, lâm thuỷ sản và Nghề muối (Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn) đã phối hợp với Chi cục Quản lý chất lượng nông, lâm sản và thuỷ sản Yên Bái tổ chức kiểm tra 81 cơ sở chế biến chè ở tỉnh Yên Bái, đánh giá, phân loại điều kiện đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) các cơ sở chế biến chè.

Qua kiểm tra mới thấy chất lượng VSATTP chè Yên Bái quá thấp: chỉ có 9 cơ sở xếp loại A, bao gồm: Công ty Cổ phần (CP) Chè Nghĩa Lộ, Công ty CP Chè Trần Phú, Công ty CP Chè Văn Hưng, HTX Hương Lý, Công ty CP Chè Liên Sơn…, 50 cơ sở xếp loại B, 22 cơ sở xếp loại C. Những cơ sở xếp loại A đều là những công ty chè Nhà nước chuyển thành công ty CP có truyền thống sản xuất chè mấy chục năm qua và một số HTX sản xuất chè chất lượng cao, có hệ thống nhà xưởng tốt, thiết bị máy móc tiên tiến, công nhân đáp ứng các qui định về VSATTP. Các cơ sở chế biến xếp loại B, C hệ thống nhà xưởng tạm bợ, xuống cấp, thiết bị máy móc cũ kỹ, lạc hậu…

Nguyên nhân dẫn tới chất lượng chè Yên Bái thấp có khá nhiều, song chung quy lại là do việc cấp giấy phép đầu tư xây dựng các cơ sở chế biến chè ở Yên Bái không tương xứng với vùng nguyên liệu. Hiện nay ở Yên Bái có tới 94 cơ sở chế biến chè với tổng công suất đạt 960 tấn/ngày, gần gấp 3 lần khả năng cung cấp nguyên liệu. Riêng huyện Văn Chấn có 40 cơ sở chế biến, công suất gần 300 tấn/ngày, gấp 2,5 lần khả năng đáp ứng nguyên liệu. Sự phát triển quá nóng của các cơ sở chế biến mà không có sự cân đối giữa vùng nguyên liệu dẫn tới việc tranh mua, tranh bán khốc liệt.

Để có nguyên liệu chế biến, các doanh nghiệp đua nhau nâng giá, mua rất nhiều loại chè, kể cả chè cắt bằng liềm cuộng dài hơn cả gang tay. Khi không có thị trường thì cùng nhau hạ giá, không mấy doanh nghiệp chú ý tới vùng nguyên liệu và người trồng chè. Kiểu làm ăn chộp giật, kinh doanh trên ngọn cây chè đã ngự trị trong ngành sản xuất chè ở Yên Bái từ nhiều năm nay, khiến cho chất lượng sản phẩm chè quá kém.

Ngoài nguyên nhân trên còn có một yếu tố góp phần làm chất lượng chè Yên Bái kém như hiện nay, là các đầu mối xuất khẩu kể cả Tổng công ty Chè Việt Nam cùng với các “đại gia” xuất khẩu chè vẫn bằng lòng mua chè chất lượng thấp ở Yên Bái. Các doanh nghiệp chè Yên Bái cũng không cần nâng cao chất lượng khi tất cả các khách hàng từ chối chè chất lượng vì giá thành cao. Như vậy, yếu tố khách quan ấy vẫn giúp cho chè chất lượng kém của Yên Bái còn đất sống.

Với thực trạng này không biết đến bao giờ chất lượng chè búp khô ở Yên Bái mới được nâng lên?.

Đức Tưởng