Câu ca “Gạo Bạch Hà, gà Linh Môn” của người xưa thật đúng.
Muốn mua được gạo Bạch Hà (huyện Yên Bình) chính hiệu chỉ cần đến những buổi chợ phiên họp vào thứ 3 và thứ 6 hàng tuần tại trung tâm xã.

Chợ quê thứ gì cũng có, nhưng khác với những chợ quê khác, hàng gạo ở chợ Bạch Hà là tấp nập nhất bởi tiếng thơm đã lan khắp chốn xa gần. Từ sáng sớm tinh sương, trên con đường bê tông mới làm đã thấp thoáng bóng những người Tày, người Cao Lan, người Dao gùi gạo xuống chợ.

Đến chợ, nhộn nhịp người mua người bán, rồi xem, rồi mặc cả, trả giá thật nhộn nhịp. Gạo ở đây không bán cân, bán yến như ở thành phố mà tính bằng ống. Những chiếc ống làm từ vỏ hộp sữa hoặc lon dầu đã dùng hết, mỗi ống khoảng 800 gam.

Người mua gạo nếp về đồ xôi, làm bánh, người mua gạo tẻ về thổi cơm ăn hàng ngày, người lại mua gạo mang ra thành phố bán vì từ lâu, người Yên Bái cũng “nghiện” gạo Bạch Hà.

Đến tận bây giờ người ta vẫn chưa thể lý giải nổi vì sao gạo Bạch Hà lại thơm ngon đến thế? Cũng vẫn những giống lúa Chiêm Hương, Nhị Ưu 838, tám thơm ấy thôi nhưng gạo ở đây lại cho hương vị khác hẳn so với các vùng quê khác.

Theo các cụ già kể lại, gạo Bạch Hà ngon bởi đồng đất nơi đây màu mỡ và khí hậu trong lành. Có lẽ đúng như vậy, Bạch Hà như một thung lũng nhỏ nằm trọn trong dãy núi Là.

Dãy núi hình cánh cung không những cho nơi đây những cánh đồng bằng phẳng mà còn tạo nên một vùng tiểu khí hậu đặc biệt, quanh năm ôn hòa. Dòng suối Hàm Rồng, suối Ngọn Ngòi bắt nguồn từ những đỉnh núi quanh năm mây phủ đem nguồn nước ngọt lành ngày đêm tưới mát cho các cánh đồng Hồ Sen, Đồng Gai, Đát Lạn, Mạ Hoàng.

Cây lúa gieo xuống cứ thế bén rễ lên xanh, chắt chiu tinh chất của đất, của trời nuôi dưỡng dòng sữa trắng mà cho những hạt thóc vàng. Người dân Bạch Hà từ đời này qua đời khác đã canh tác lúa trên đồng đất màu mỡ ấy, không sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật hay dùng phân bón hóa học nên gạo ở đây thơm ngon cũng một phần bởi lẽ đó.

Gạo ngon chỉ cần nhìn qua đã biết, những hạt nếp căng tròn, trắng ngà, những gạo tẻ trắng trong, thật bắt mắt. Bắc nồi cơm lên bếp lửa hồng, cơm vừa sôi đã cảm nhận được mùi thơm ngào ngạt lan tỏa trong không gian.

Mỗi mùa gặt tới, người sành về gạo đặc biệt người làm hàng xáo đều tìm mua thật nhiều thứ gạo nổi tiếng này.

Không dừng lại ở những buổi chợ phiên, người dân địa phương đã đưa gạo Bạch Hà đi nhiều hội chợ gần xa những mong quảng bá sản vật hiếm có quê mình. Nhưng đồng đất Bạch Hà có hạn, 117 ha ruộng hai vụ nuôi hơn 2.000 nhân khẩu nên không có thật nhiều gạo để làm hàng hóa.

Mỗi dịp Tết đến xuân về, ngồi trông nồi bánh chưng và nghe tiếng bếp lửa tí tách, tôi lại chợt nhớ đến câu chuyện cổ tích “Bánh chưng bánh dày” thuộc lòng từ tấm bé.

Tôi không thể nào quên lời vị tiên tốt bụng nói chàng Lang Liêu: “Trong các sản vật của trời đất thì hạt gạo là quý nhất”. Câu nói đó ngàn năm nay vẫn đúng, đâu phải cao lương mỹ vị mà chính hạt gạo hàng ngày nuôi sống chúng ta là báu vật quý nhất của đất trời dành tặng cho loài người.

Mỗi vùng quê trên xứ sở của cây lúa này lại có niềm tự hào về hạt gạo quê mình, người Lục Yên tự hào có nếp cái hoa vàng, người Tú Lệ có nếp tan còn với tôi, tôi tự hào vì quê mình có gạo Bạch Hà.

Hồng Khanh