Riêng vụ rét 2010 - 2011, toàn xã có tới 142 con trâu, bò bị chết, vụ rét 2009 - 2010, số trâu, bò trong xã chết còn lớn hơn, nhiều hộ có tới 5 đến 7 con trâu chết rét và chết đói, gây thiệt hại lớn về kinh tế.

Trước tình hình trâu, bò bị chết rét trong mùa đông ở Nậm Mười và nhiều xã vùng cao khác, tỉnh và huyện Văn Chấn đã có nhiều biện pháp giúp đỡ người dân như tuyên truyền hướng dẫn các biện pháp phòng chống rét, dự trữ thức ăn, đặc biệt là thực hiện tiêm phòng đầy đủ các liều vắc xin phòng dịch bệnh. Tuy nhiên, tình trạng trâu, bò chết rét và chết đói ở Nậm Mười vẫn không chấm dứt. Qua trao đổi với cán bộ thú y huyện Văn Chấn và tìm hiểu thực tế tại địa phương, chúng tôi được biết, người Dao ở Nậm Mười chăn nuôi trâu, bò không mang tính chất hàng hóa, phần lớn các hộ gia đình mua trâu nái về thả rông trên núi cho tự sinh sản, đến mùa vụ thì đi tìm bắt về cày bừa, gia đình, dòng họ không có công to, việc lớn thì trâu, bò đẻ ra bao nhiêu cũng giữ lại nuôi mà không bán, đây chính là nguyên nhân khiến đàn trâu, bò ở Nậm Mười sinh sản nhanh, nhiều hộ trong xã có đàn trâu lên đến vài ba chục con.

 Khi đàn trâu, bò trong xã và trong mỗi hộ gia đình lớn như vậy sẽ nảy sinh những vấn đề như: thiếu nguồn thức ăn vì bãi chăn thả ngày càng bị thu hẹp; nguồn thức ăn tự nhiên vốn đã ít lại càng khan hiếm hơn trong mùa đông.

Xã Nậm Mười có đến 70% số hộ có trâu, bò mà không có chuồng trại, những nhà làm được chuồng trại thì chỉ là tạm bợ, duy nhất có mái che mưa chứ không có vách chắn gió nên việc vận động hay bà con không thả rông gia súc vào mùa đông ở Nậm Mười và nhiều xã khác là không thể. Bên cạnh đó, cần phải nói thêm rằng, có vận động được người dân không thả rông trâu, bò hoặc không chăn thả gia súc vào những ngày mưa phùn, gió bấc, nhiệt độ xuống quá thấp… thì trâu bò vẫn cứ… đổ ngã bởi là một gia đình không lấy đâu ra nguồn thức cho cả đàn trâu lên đến hàng chục con trong những tháng mưa phùn, gió bấc.

Ngăn chặn tình trạng trâu, bò ở Nậm Mười bị chết đói, chết rét trong mùa đông bằng cách… bán bớt nghe rất vô lý, nó còn đi ngược lại với chủ trương “Phát triển mạnh đàn đại gia súc” nhưng cần phải nhìn thẳng vào thực tế rằng: chăn nuôi trâu, bò ở vùng cao đang ngày càng khó khăn do bãi chăn thả dần bị thu hẹp, mô hình chăn nuôi bán công nghiệp khó triển khai, việc thả rông là phổ biến, dịch bệnh rất khó kiểm soát…

Giả thiết, nếu người chăn nuôi ở Nậm Mười chủ động thanh lọc những con trâu già yếu, không có hoặc không còn khả năng sinh sản, tập trung vỗ béo và bán cho thương lái ngay từ đầu mùa đông, đặc biệt là chỉ duy trì số lượng hạn chế để có điều kiện làm chuồng trại cẩn thận, chuẩn bị tốt nguồn thức ăn, không quá phụ thuộc vào nguồn tự nhiên… thì số trâu, bò bị chết đói và chết rét sẽ giảm hẳn, dịch bệnh cũng được phòng trừ, kiểm soát tốt hơn.

 Lê Phiên