Vượt bao đèo cao hiểm trở, Chế Tạo cuối cùng cũng hiện lên trước mắt chúng tôi dưới lớp sương mù huyền ảo. Bao nhiêu mệt mỏi tan biến bởi vẻ đẹp rực rỡ của những cánh đào hồng đang rung rinh trong gió núi. Những cành đào trổ mầm, hé nụ, lấp lánh dưới nắng chiều vàng mang xuân về trên xã vùng cao xa nhất Mù Cang Chải. Những thiếu nữ Mông rực rỡ vận trên mình xiêm áo thướt tha, dìu dặt, tình tứ bên tiếng khèn của những chàng trai Mông. Và hòa quyện trong âm thanh của núi rừng, cái lạnh giá theo gió ùa về, một không khí chào đón năm mới, mùa xuân mới đang rộn ràng khắp bản làng.

Chế Tạo nằm sâu trong những cánh rừng già nguyên sơ bậc nhất khu vực Tây Bắc, có không khí trong lành, thoáng đãng; bao quanh là những nương lúa, nương ngô, trải vàng từ sườn đồi nọ đến sườn đồi kia, xua đi cái đói, cái nghèo của người dân Chế Tạo. Năm nay thời tiết thuận lợi lúa, ngô cũng được mùa.

Anh Giàng Pằng Tủa - Bí thư Đảng ủy xã Chế Tạo khoe với chúng tôi: "Tết này vui hơn vì người Mông Chế Tạo ăn chung một tết với các dân tộc khác. Ban đầu cũng có hộ đã chuẩn bị rượu, thịt để ăn tết Mông nhưng sau khi vận động đã đồng tình dừng lại. Tết năm nay xã được sự quan tâm của các ngành, các cấp với gần 100 suất quà tặng các đối tượng chính sách và hàng chục tấn gạo cho các hộ nghèo đảm bảo nhà nhà không bị đói trong ngày tết".

Anh Giàng A Sình là cán bộ khuyến nông xã, đã gắn bó nhiều năm với Chế Tạo, cho biết: "Chế Tạo cũng đã có thể tự túc một phần lương thực. Trước đây, người dân không có thói quen làm vụ đông xuân, một phần do tập quán, một phần do thiếu nước nhưng năm 2012, cây sắn đã được đưa vào trồng với 30ha, 55ha ngô, 6ha rau mầu. Cùng với đó, nhiều hộ trong bản cũng mạnh dạn đầu tư trồng cỏ voi phát triển thêm chăn nuôi trâu, bò. Đời sống người dân từng bước được nâng lên".

Theo đồng chí Ngô Thanh Giang - Bí thư huyện ủy Mù Cang Chải, việc đưa cỏ voi đến với người Mông xã Chế Tạo là một bước đột phá trong tư duy của người Mông, từng bước xóa bỏ tập quán thả rông gia súc dẫn đến chết rét trong mùa đông lạnh giá. Đó cũng là tiền đề để Chế Tạo tận dụng lợi thế đất đai, đồng cỏ phát triển chăn nuôi đại gia súc.

Cuộc sống ổn định, kinh tế phát triển, đời sống đồng bào Mông Chế Tạo từng bước được nâng lên. Toàn xã có 315 hộ với 2.303 nhân khẩu, số hộ nghèo đã giảm còn 74,5%, không còn hộ đói. Điều đặc biệt, tuy Chế Tạo là xã vùng sâu xa nhất huyện nhưng lại là xã hiếu học nhất. Hiếu học ở đây không phải là số lượng học sinh nhiều, mà ở chỗ không có học sinh bỏ học.

Xác định được "Dạy cái chữ là dạy làm người, dạy kiến thức để học tập, tiếp thu cái mới nhằm phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo", hầu hết các hộ gia đình trong xã đều tạo điều kiện cho con em đến trường để đọc thông, viết thạo.

Chiều xuống, Chế Tạo dần chìm trong bóng tối tịch mịch. Không điện chiếu sáng, không sóng điện thoại..., bà con giao lưu, sinh hoạt chỉ nhờ vào ánh sáng leo lét, mập mờ của nến, của đèn dầu hỏa. Nhưng không vì thế mà tâm hồn người Mông ở đây trở nên tĩnh lặng bởi không khí ngày xuân đang ngập tràn khắp mọi nhà. Từng gian bếp lửa bập bùng khói sáng, mùi thơm của xôi nếp nương lan bay theo gió, đánh thức giác quan của người yêu ẩm thực...

Chúng tôi được thưởng thức những chén rượu ngô nồng đượm, thỏa sức ăn món bánh dày thơm ngon, mềm mịn và ngọt dịu vốn chỉ làm trong ngày cúng và những ngày lễ, tết của đồng bào. Bánh được làm từ gạo nếp trồng trên nương. Sau khi đem xát, gạo có màu trắng và mùi thơm dịu. Gạo được đồ chín thành xôi rồi đổ vào cối giã bằng tay cho bột mịn khi còn đang nóng.

Ngoài bánh dày, các gia đình người Mông ở Chế Tạo cũng có tục mổ lợn và ngày mổ lợn chủ nhà sẽ mời anh em, họ hàng đến chung vui, ăn uống. Đây cũng là ngày vui sum vầy, có ý nghĩa gắn kết cộng đồng của đồng bào Mông nơi đây. Trong những dịp lễ, tết, đồng bào Mông Chế Tạo từ già, trẻ, trai, gái, ai ai cũng náo nức tham gia các trò chơi trong lễ hội truyền thống như đẩy gậy, lẩy pao, đánh cầu lông gà, đánh quay...

Những nét duyên dáng, quyến rũ của thiếu nữ Mông hòa quyện cùng những sắc hoa xuân của núi rừng đã tạo nên một cuộc "triển lãm" văn hóa, nghệ thuật sinh động, độc đáo chỉ thấy nơi rẻo cao. Có lẽ vậy, dù trải qua bao biến thiên của lịch sử, đồng bào Mông nói chung và đồng bào Mông ở Chế Tạo nói riêng vẫn giữ nguyên được bản sắc văn hóa, hồn cốt dân tộc.

Chúng tôi tạm biệt Chế Tạo khi đã ngà ngà men rượu ngô, khi những ngôi nhà Mông trong bản đã nhóm lên "màu lửa" mới... Chúng tôi hẹn trở lại Chế Tạo trong năm tới để tiếp tục thấy sự đổi thay trên mảnh đất vùng cao này.

A.D