Trạm Tấu - huyện vùng cao có trên 28.000 dân với gần 78% đồng bào Mông và là một trong 62 huyện nghèo của cả nước. Vì vậy, trên địa bàn còn nhiều tập quán, thói quen sinh hoạt lạc hậu, không phù hợp. Ngay sau Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2010 - 2015, Đảng bộ huyện đã xây dựng Chương trình hành động số 09/CTr-HU ngày 18/1/2012 về thực hiện nếp sống văn hóa giai đoạn 2010 - 2015 (gọi tắt là Chương trình hành động số 09).

Các cơ quan chuyên môn đã tích cực tham mưu với Huyện ủy, Hội đồng nhân dân, UBND huyện ban hành các văn bản chỉ đạo, đề án, kế hoạch thực hiện và đẩy mạnh công tác truyền thông, xây dựng quy ước, hương ước ở thôn, bản đồng thời thành lập, kiện toàn ban chỉ đạo xây dựng nếp sống văn hóa ở cấp huyện, xã, thị trấn; xây dựng các mô hình điểm về xây dựng nếp sống mới để rút kinh nghiệm và nhân ra diện rộng.

Triển khai đồng bộ bằng nhiều giải pháp, đến nay, việc khắc phục tình trạng thả rông gia súc, hạn chế ảnh hưởng tới vệ sinh môi trường và bảo vệ sản xuất đã được huyện tập trung vận động nhân dân nuôi gia súc theo hướng bán công nghiệp (nuôi nhốt và chăn dắt). Mục tiêu đề ra trong giai đoạn 2010 - 2015 sẽ có 50% số hộ chăn nuôi có chuồng, trang trại để nuôi gia súc.

Qua thống kê, đến giữa năm 2013, số hộ xây dựng được chuồng nuôi trâu, bò có 2.115/3.201 hộ, chiếm 66% và đạt 132% so với chỉ tiêu đề ra trong Chương trình hành động số 09; số hộ có chuồng nuôi lợn là 2.004/3.320 hộ, chiếm 60% và đạt 120% so với mục tiêu đề ra trong nhiệm kỳ. Xây dựng các công trình vệ sinh, mục tiêu đề ra là tập trung vận động nhân dân xây dựng các công trình vệ sinh như: nhà tắm, nhà tiêu, hố giải, hố rác. Trong đó tập trung phấn đấu đến hết năm 2013, toàn huyện phải có 50% số hộ làm nhà tiêu và được sử dụng thường xuyên. Kết quả thực hiện đến hết tháng 5/2013, đã có 2.225/5.193 hộ làm hố tiêu, đạt 86% mục tiêu đề ra và số hộ xây dựng nhà tắm cũng đã đạt 50%.

Về hôn nhân và gia đình, mục tiêu đến hết năm 2013, xóa bỏ tình trạng tảo hôn, đòi và nhận lễ cưới cao; 100% số đám cưới đúng tuổi quy định, đăng ký kết hôn theo quy định của pháp luật. Qua tuyên truyền, đến nay, trên địa bàn huyện đã thực hiện tương đối tốt việc thực hành tiết kiệm trong việc cưới. Nam nữ kết hôn theo tinh thần tự nguyện, nghi lễ đám cưới, nhất là tình trạng thách cưới đã giảm triệt để nhờ quy ước của các thôn, bản quy định nhà gái chỉ nhận lễ vật cho một đám cưới không quá 10 triệu đồng.

Thực hiện nếp sống văn minh trong việc tang, Trạm Tấu đề ra mục tiêu trên cơ sở quy hoạch đất đai của các xã, từ năm 2010 - 2013, chính quyền cơ sở phải xây dựng được các nghĩa địa cho các thôn, bản; chấm dứt tình trạng chôn người chết không theo quy hoạch nghĩa địa của xã, thôn, bản; vận động đồng bào Mông khâm liệm người chết vào quan tài sau 6 tiếng và chôn cất trước 48 tiếng.

Năm 2011 - 2012, trong số 155 đám tang, đã có 62 đám thực hiện theo nếp sống văn hóa và được coi là một thành công lớn trong tuyên truyền, vận động nhân dân thay đổi hủ tục đã tồn tại từ bao đời. Đáng biểu dương là trong sự thay đổi này, có đóng góp từ tinh thần gương mẫu của các đảng viên và vai trò của các già làng, trưởng bản, trưởng các dòng họ tạo nên hiệu ứng bước đầu, có sức lan tỏa, giúp cộng đồng hướng tới xây dựng nếp sống văn hóa.

Cùng với thay đổi đó, công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình mang lại nhiều tín hiệu khả quan. Mục tiêu đề ra trong nhiệm kỳ là hạ tỷ lệ tăng dân số tự nhiên từ 2,21% năm 2010 xuống còn 1,8% vào năm 2015. Từ năm 2011 đến nay, Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình huyện đã thực hiện  90 đợt chiến dịch truyền thông. Các trường trung học phổ thông cũng đã tổ chức sinh hoạt ngoại khóa về dân số, sức khỏe sinh sản cho trẻ vị thành niên… Những nỗ lực này đã giúp cho đông đảo nhân dân hưởng ứng chính sách dân số, kế hoạch hóa gia đình và ngày càng có nhiều cặp vợ chồng chấp nhận mô hình gia đình ít con để có điều kiện chăm sóc con cái, phát triển kinh tế.

Bên cạnh những kết quả đạt được theo tinh thần của Chương trình hành động số 09 cũng còn nhiều vấn đề chưa tạo ra chuyển biến như tỷ lệ tăng dân số tự nhiên còn cao, chưa đạt chỉ tiêu đề ra; sinh con thứ 3 chủ yếu vẫn do tư tưởng phải sinh con trai để nối dõi và giữ của cải; tình trạng tảo hôn chưa được cải thiện; quy hoạch nghĩa địa chung trong các thôn, bản cũng chưa thực hiện được… Đây cũng chính là nhiệm vụ mà Đảng bộ huyện Trạm Tấu xác định phải nỗ lực tìm giải pháp để thực hiện tốt trong thời gian còn lại của nhiệm kỳ 2010 - 2015.

Hoàng Nhâm