Kể từ khi Luật BHXH ra đời và đi vào cuộc sống, công tác BHXH có nhiều thuận lợi, đối tượng tham gia ngày càng tăng, nguồn quỹ ngày càng lớn, việc giải quyết chế độ cho người thụ hưởng cũng thuận lợn hơn… Tuy nhiên, Luật BHXH hiện hành vẫn bộc lộ nhiều thiếu sót; các văn bản mang tính chất quy phạm còn thiếu đồng bộ khiến việc thực hiện luật và giải quyết chế độ chính sách còn nhiều vướng mắc, trong đó tình trạng "lách" luật, trốn đóng BHXH theo kiểu các doanh nghiệp thực hiện hợp đồng lao động mùa vụ (thời gian dưới 3 tháng) là phổ biến nhất.

Không khó để nhận ra điều này khi con số thống kê cho thấy toàn tỉnh có cả nghìn doanh nghiệp, sử dụng cả vạn lao động; hàng năm số doanh nghiệp được thành lập mới, nhất là số lao động tìm được việc làm mới là không nhỏ nhưng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc tăng mới lại không nhiều. Lý do đơn giản của câu chuyện này là phần lớn lao động mới tìm được việc làm và cả số lao động đã và đang làm việc tại các cơ sở sản xuất kinh doanh đều có hợp đồng lao động từ 1 đến 3 tháng với chủ sử dụng lao động.

Mục đích chính ở đây là: chủ sử dụng lao động muốn tránh thực hiện nghĩa vụ tham gia BHXH của mình; người lao động hoặc chưa nhận thức đầy đủ được ý nghĩa của việc tham gia BHXH đối với bản thân hoặc khi người lao động tìm được việc làm ổn định thì tuổi đã cao nên họ sẽ tính toán thiệt hơn khi đối chiếu với quy định về thời gian tham gia BHXH và tuổi nghỉ hưu (cụ thể là lao động chưa đủ 25 năm tham gia BHXH mà tuổi đời đã ngoài 60 nên khó giải quyết chế độ); cuối cùng là thủ tục hành chính còn phức tạp, tính ổn định của công việc chưa cao… khiến người lao động luôn có tâm lý yêu cầu chủ sử dụng lao động tính hết các khoản BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) vào lương để mình tự tham gia và tự chịu trách nhiệm về vấn đề này.

Thực tiễn cho thấy, số lượng lao động mùa vụ là rất lớn, đồng nghĩa với việc có hàng loạt lao động đang làm việc trong các cơ sở sản xuất, kinh doanh không tham gia BHXH và như vậy, một chính sách quan trọng của Đảng và Nhà nước vẫn chưa đến được với người dân; vùng "trắng" không áp dụng Luật BHXH là không nhỏ… Từ những vấn đề này, Luật BHXH (sửa đổi) quy định, mở rộng đối tượng tham gia BHXH đối với người lao động mùa vụ hoặc một công việc nhất định có thời hạn từ 1 đến 3 tháng theo hình thức bắt buộc.

Mới đây, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tổ chức góp ý về một số vấn đề còn có ý kiến khác nhau của Dự án Luật BHXH (sửa đổi). Theo đó, nhiều đại biểu tán thành nội dung quy định mở rộng đối tượng tham gia BHXH đối với người lao động theo mùa vụ hoặc một công việc nhất định có thời hạn từ 1 đến dưới 3 tháng theo hình thức bắt buộc nhằm mở rộng diện an sinh xã hội.

 Để bảo đảm tính khả thi, nhất là liên quan đến vấn đề khả năng cân đối ngân sách Nhà nước và thu nhập của người dân trong từng thời kỳ, phương án đặt ra là: Nhà nước hỗ trợ mức thấp nhất cho tất cả người lao động tham gia nhằm khuyến khích mạnh mẽ hơn nông dân và lao động không chính thức tham gia BHXH tự nguyện. "Mức hỗ trợ nên tính trên cơ sở mức đóng thấp nhất, tương ứng với chuẩn nghèo và xem xét mức hỗ trợ giảm dần theo thời gian".

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho rằng: Việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH là rất cần thiết bởi nguyên tắc của BHXH là chia sẻ. Song, cơ quan quản lý Nhà nước, tổ chức công đoàn và BHXH Việt Nam phải tăng cường tuyên truyền, vận động, đổi mới công tác quản lý, xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý đối tượng tham gia và có biện pháp cụ thể hỗ trợ doanh nghiệp, người lao động…

Lê Phiên