Nếu như năm 2004 đến 2006, 14/14 thôn của xã Việt Cường không có trường hợp nào sinh con thứ 3 và luôn được Huyện ủy Trấn Yên (Yên Bái) tặng giấy khen đơn vị nhiều năm không vi phạm Pháp lệnh Dân số thì năm 2007 xã đã có một trường hợp và đến cuối năm lại tiếp tục có thêm 1 trường hợp sinh con thứ 3.

Đến năm 2008 - 2009, bộ máy dân số cơ bản đã ổn định về tổ chức, đến ngày 1/7/2009 việc lồng ghép nhân viên y tế thôn bản với cộng tác viên dân số được hoàn thành và đi vào hoạt động có hiệu quả với 14 thôn đều đã có nhân viên y tế, dân số thôn, bản theo dõi, phụ trách. Công tác dân số giai đoạn đó cũng đã đạt được kết quả cao như: việc sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại vượt mức kế hoạch huyện giao, không có trường hợp nào sinh con thứ 3, quy mô dân số phát triển ổn định...

“Nghe tin ở thôn 2 có trường hợp đang mang thai con thứ 3, phối hợp với chính quyền xã, chúng tôi cùng với cộng tác viên phụ trách thôn xuống tận hộ gia đình tư vấn, vận động. Sau khi nghe cán bộ dân số vận động, gia đình đó đã đồng ý nhưng khi siêu âm về phát hiện là con trai, nên gia đình cương quyết để lại. Họ khẳng định dù có phải nộp 1 đến 2 triệu đồng, cũng sẵn sàng chứ nhất quyết không chịu bỏ” - Chị Nguyễn Thị Minh - cán bộ chuyên trách dân số/kế hoạch hoá gia đình (DS/KHHGĐ) xã Việt Cường, huyện Trấn Yên tâm sự.

Song từ đầu năm 2010 đến nay địa bàn xã Việt Cường đã có 2 trường hợp sinh con thứ 3 và hết năm 2010 sẽ có thêm 1 trường hợp nữa đã gây ra những ảnh hưởng không tốt đến các phong trào thi đua chung của toàn xã.

Mặc dù, Ban dân số xã đã có nhiều cách thức tuyên truyền như: đến tận hộ gia đình tư vấn, góp ý, phân tích tác hại của việc sinh con đông, hay các chiến dịch truyền thông, tư vấn nhóm nhỏ...  nhưng một số hộ gia đình đã có sự chống đối và cho rằng: gia đình đủ điều kiện sinh con và có khả năng nuôi dạy, chăm sóc con cái tốt thì vẫn tiếp tục sinh là lẽ đương nhiên.

Điều đáng nói ở đây, các hộ gia đình sinh con thứ 3 lại là những gia đình thuộc diện kinh tế khá giả và là đối tượng kinh doanh, buôn bán của xã nên rất khó khăn trong việc xử lý.

Chị Nguyễn Thị Minh phân trần: “Họ hiểu, nhưng không thực hiện thì chúng tôi cũng đành chịu vì cũng chẳng có chế tài xử phạt. Cán bộ chuyên trách, các ban, ngành, bí thư chi bộ, trưởng thôn, nhân viên y tế dân số theo dõi thôn... xuống tận hộ gia đình vận động nhưng họ nghe xong lại bỏ ngoài tai. Khó khăn nhất đối với xã chúng tôi tại thời điểm này là việc các hộ gia đình sinh con 3 không bị xử phạt nghiêm thì sẽ rất khó tuyên truyền các hộ dân khác thực hiện DS/KHHGĐ...”.

Những chia sẻ của chị cán bộ chuyên trách xã là một thực tế đang diễn ra ở rất nhiều địa phương trong tỉnh, không riêng gì Việt Cường. Thực tế hiện nay, với quy mô dân số trẻ, trong 829 phụ nữ đang độ tuổi sinh đẻ của toàn xã thì có tới trên 100 số đối tượng là sinh con một bề.

Cùng với đó là số nhân viên y tế dân số thôn, bản, tuy đã được lồng ghép và đã qua các lớp đào tạo nhưng thực tế công việc tham gia trực tiếp tuyên truyền phổ biến về chăm sóc sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình còn nhiều hạn chế do chủ yếu là lực lượng trẻ và thiếu kinh nghiệm.

Một khó khăn nữa là tới đây, một cán bộ có trên 15 năm làm công tác DS/KHHGĐ tại địa phương là chị cán bộ chuyên trách nghỉ chế độ sẽ là một thách thức lớn đối với công tác dân số của xã Việt Cường.

Bên cạnh đó, một trong những nguy cơ dẫn đến việc sinh con thứ 3 xuất hiện trở lại và có chiều hướng tăng nhanh trong năm 2010 tại Việt Cường cũng chính từ phía người dân. Bên cạnh những hộ gia đình luôn thực hiện tốt kế hoạch hóa gia đình, dù có sinh 2 con gái cũng vẫn không vi phạm bởi họ hiểu: con nào mà chẳng là con, chỉ nên 2 con mới có điều kiện chăm lo sức khoẻ, học hành và cuộc sống gia đình thêm hạnh phúc... thì vẫn còn những đối tượng cố tình sinh thêm bất chấp mọi hình thức xử lý.

Với suy nghĩ giản đơn mình chẳng phải đảng viên, cũng chẳng phải là công chức nhà nước, gia đình cũng khá giả thì tại sao không sinh thêm, mà phạt thì sao chứ? Tiền ư, gia đình không văn hóa ư? Không thành vấn đề! Sinh con thứ 3 xảy ra là việc tất phải vậy. Những người làm dân số cũng đành phải bất lực đứng nhìn...

Chị cán bộ chuyên trách khẳng định, khi chúng tôi có hỏi về việc làm thế nào để người dân nơi đây trong thời gian tới sẽ không vi phạm Pháp lệnh Dân số: “Ngoài việc nâng cao chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ nhân viên y tế dân số thôn, bản mới được tăng cường, đẩy mạnh công tác tuyên truyền với các hình thức phù hợp như: các cuộc họp thôn, bản, các hội đoàn thể, tổ chức các cuộc truyền thông theo nhóm, tư vấn nhóm nhỏ và trực tiếp tại các hộ gia đình... thì cần phải có chế tài xử phạt nghiêm đối với những đối tượng cố tình sinh con thứ 3.

Và chỉ có chế tài thì mới làm gương cho các đối tượng khác... Còn không sẽ dễ dẫn đến tình trạng “nhờn thuốc” đối với các đối tượng có nguy cơ sinh đẻ cao”.

 Trần Ngọc