Kết thúc Chiến lược Dân số Việt Nam giai đoạn 2001- 2010, tỉnh Yên Bái đã đạt được một số mục tiêu quan trọng, đó là: quy mô dân số năm 2010 là 75,1 vạn người (mục tiêu đề ra dưới 77,8 vạn người vào năm 2010); đạt tỷ lệ giảm sinh hàng năm; tỷ lệ cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại năm 2010 là 71%; phong trào thi đua thực hiện không sinh con thứ 3 trở lên được duy trì.

Công tác DS-KHHGĐ của Yên Bái nói riêng và cả nước nói chung giai đoạn 2001 - 2010 luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước, góp phần ổn định quy mô dân số và thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Tuy nhiên, chất lượng dân số thấp là một vấn đề đáng quan tâm hiện nay. Phóng viên YBĐT có cuộc trao đổi với đồng chí Lương Kim Đức - Phó giám đốc Sở Y tế kiêm Chi cục trưởng Chi cục DS-KHHGĐ xung quanh vấn đề này nhân Ngày Dân số Việt Nam 26/12/2011.

- Được biết chúng ta đã và đang tổ chức thực hiện thí điểm một số hoạt động nhằm góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng dân số. Xin ông cho biết đó là  những hoạt động gì và được triển khai như thế nào?

Kết thúc Chiến lược Dân số Việt Nam giai đoạn 2001- 2010, tỉnh Yên Bái đã đạt được một số mục tiêu quan trọng, đó là: quy mô dân số năm 2010 là 75,1 vạn người (mục tiêu đề ra dưới 77,8 vạn người vào năm 2010); đạt tỷ lệ giảm sinh hàng năm; tỷ lệ cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại năm 2010 là 71%; phong trào thi đua thực hiện không sinh con thứ 3 trở lên được duy trì, nhân rộng ra nhiều xã, phường, thị trấn trong tỉnh liên tục trong nhiều năm qua. Quy mô gia đình ít con ngày càng được đông đảo người dân hưởng ứng thực hiện.

Tuy đã đạt được những kết quả quan trọng, song công tác DS-KHHGĐ còn nhiều tồn tại, nguy cơ, thách thức, như: Yên Bái thuộc nhóm các tỉnh có mức sinh cao nhất trong cả nước, tình trạng sinh con thứ 3 trở lên ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa còn nhiều. Đặc biệt tình trạng tảo hôn, sinh con sớm, sinh dầy, sinh con tại nhà của phụ nữ vùng cao, vùng sâu còn khá phổ biến; kết hôn cận huyết thống vẫn còn ở một số nơi; tỷ lệ phụ nữ mắc bệnh phụ khoa nhưng chưa được điều trị triệt để còn cao; tình trạng phá thai do mang thai ngoài ý muốn chưa được kiểm soát, tỷ lệ trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng còn trên 22%...

Chất lượng dân số bao hàm nhiều yếu tố cấu thành, trong đó có chất lượng chăm sóc sức khỏe sinh sản (CSSKSS) - KHHGĐ. đó là những nguyên nhân cơ bản làm cho tình hình chất lượng dân số ở tỉnh ta còn nhiều hạn chế, chậm được cải thiện.

Với thực trạng này, Yên Bái được triển khai thí điểm hai mô hình nâng cao chất lượng dân số. Thứ nhất là mô hình can thiệp làm giảm tảo hôn và kết hôn cận huyết thống được triển khai từ năm 2009 tại 4 xã của huyện Văn Chấn, Mù Cang Chải, năm 2011 tiếp tục duy trì và mở rộng phạm vi trên 11 xã của 4 huyện. Mô hình này gồm các hoạt động chủ yếu: thành lập tổ tư vấn và điểm tư vấn, tuyên truyền trực tiếp cho các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, vị thành niên, thanh niên, già làng, trưởng bản và trên phương tiện thông tin đại chúng về Luật Hôn nhân và Gia đình, quy định về đăng ký kết hôn và khai sinh, hậu quả của tảo hôn và kết hôn cận huyết thống, CSSKSS/KHHGĐ; đưa nội dung Luật Hôn nhân và gia đình vào hương ước quy ước của làng, bản.

Thứ hai là mô hình tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân, năm 2010 thực hiện tại 4 xã của thị xã Nghĩa Lộ và Trấn Yên, năm 2011 tiếp tục duy trì và mở rộng trên 14 xã của 5 huyện, thị xã, thành phố.

Các hoạt động chủ yếu là: khảo sát thực trạng hiểu biết của vị thành niên, thanh niên, những người sắp kết hôn về sức khỏe sinh sản, làm mẹ an toàn, bình đẳng giới, Luật Hôn nhân và Gia đình và lập báo cáo hàng tháng; thành lập các câu lạc bộ vị thành niên, thanh niên và tổ chức sinh hoạt hàng tháng về chủ đề về DS-SKSS-KHHGĐ; phối hợp với các trường học trên địa bàn tổ chức truyền thông trực tiếp cho vị thành niên, thanh niên, tuyên truyền trên Báo Yên Bái, Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh, đài truyền thanh của xã; tổ chức kiểm tra sức khỏe cho những người sắp kết hôn, tư vấn cho vị thành niên, thanh niên tại các trạm y tế xã.

Đến năm 2011, toàn tỉnh có 25 xã của 9 huyện, thị xã, thành phố được thực hiện mô hình góp phần nâng cao chất lượng dân số.

- Vậy kết quả của những hoạt động đó như thế nào? Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực hiện, thưa ông?

Để triển khai các mô hình có hiệu quả theo đúng định hướng Chương trình mục tiêu Quốc gia DS-KHHGĐ, Sở Y tế đã phối hợp với UBND các huyện, thị xã, thành phố chọn xã ưu tiên làm điểm. Trong quá trình triển khai đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo kịp thời của cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, sự phối hợp tích cực của các ban, ngành, đoàn thể trong việc tuyên truyền, vận động nhân dân tại các xã thực hiện Chính sách Dân số, Luật Hôn nhân và Gia đình. Đồng thời ngành y tế đã chủ động đáp ứng nhu cầu CSSKSS-KHHGĐ cho người dân tại cơ sở.

Qua thực hiện mô hình can thiệp làm giảm tảo hôn và kết hôn cận huyết thống, nhận thức của cán bộ, đảng viên, học sinh và nhân dân tại xã triển khai được nâng cao hơn, tỷ lệ tảo hôn năm 2011 có giảm so với năm 2010. Tuy nhiên, hiện trạng này chủ yếu tồn tại ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa - nơi có trình độ dân trí còn hạn chế, phong tục tập quán còn lạc hậu nhất là trong việc dựng vợ gả chồng sớm cho con, sinh con sớm… để thay đổi không phải “một sớm, một chiều”.

Thực hiện mô hình tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân, đã thành lập và duy trì hoạt động được 18 câu lạc bộ sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên; tổ chức 25 lượt truyền thông trực tiếp cho 6.345 đối tượng; phát thanh trên đài truyền thanh xã 168 lượt. Đối tượng vị thành niên và thanh niên tại các xã triển khai mô hình được cung cấp kiến thức về các nội dung CSSKSS-KHHGĐ; có 4.708 lượt nam, nữ sắp kết hôn được kiểm tra sức khỏe, tư vấn, hỗ trợ điều trị phòng tránh nguy cơ sinh con khuyết tật, dị tật.

Việc triển khai mô hình thu hút sự quan tâm và tham gia của đông đảo vị thành niên, thanh niên, nhất là nam nữ sắp kết hôn. Tuy nhiên, do điều kiện mô hình mới triển khai làm điểm, phạm vị hẹp nên hiệu quả còn hạn chế.  

- Để góp phần thực hiện tốt mục tiêu nâng cao chất lượng dân số  cũng như các mục tiêu DS-KHHGĐ của tỉnh, thời gian tiếp theo ngành y tế cần tập trung vào những nhiệm vụ, giải pháp cơ bản nào, thưa ông?

Tiếp tục triển khai các hoạt động góp phần nâng cao chất lượng dân số cũng như thực hiện mục tiêu công tác DS-KHHGĐ của tỉnh, ngành y tế cần tập trung vào một số giải pháp và nhiệm vụ sau:

 Trên cơ sở Chiến lược Dân số và sức khỏe sinh sản Việt Nam giai đoạn 2011- 2020 đã được Thủ tướng phê duyệt, Sở Y tế sẽ tham mưu cho UBND tỉnh sớm ban hành Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược DS và SKSS Việt Nam giai đoạn 2011- 2020 của tỉnh Yên Bái.

 Trong đó giai đoạn từ nay đến năm 2015 chúng ta cần tiếp tục thực hiện mục tiêu giảm sinh đối với vùng cao, vùng sâu, vùng xa, duy trì mức sinh thấp, hợp lý đối với những vùng đã đạt mức sinh thấp để toàn tỉnh sớm đạt mức sinh thay thế trong thời gian gần nhất; tăng cường và nâng cao chất lượng CSSKSS-KHHGĐ, góp phần nâng cao chất lượng dân số.

Hoàn thiện 3 đề án giai đoạn từ nay đến năm 2015 để trình UBND tỉnh phê duyệt, đó là: Đề án Can thiệp làm giảm tảo hôn và kết hôn cận huyết thống; Đề án Tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân, Đề án Can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; đề nghị Bộ Y tế hỗ trợ tỉnh Yên Bái  triển khai dự án sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh góp phần nâng cao chất lượng dân số đầu đời.

 Đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, tư vấn trên các phương tiện thông tin đại chúng và trực tiếp bằng nhiều hình thức phù hợp với từng vùng, từng dân tộc, kết hợp với đáp ứng kịp thời, thuận tiện, đầy đủ, an toàn dịch vụ CSSKSS-KHHGĐ cho người dân.

Chia sẻ phương pháp KHHGĐ - một hoạt động thiết thực góp phần làm tốt công tác DS - KHHGĐ.

Tiếp tục củng cố, kiện toàn tổ chức cán bộ làm công tác dân số, chăm sóc SKSS, đặc biệt là cán bộ ở cấp xã, cấp thôn theo đúng thông tư 05 của Bộ Y tế. Hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý chuyên ngành, đáp ứng yêu cầu quản lý, điều hành và hoạch định chính sách.

Đẩy mạnh xã hội hóa, phối hợp liên ngành và tham mưu cho UBND tỉnh ban hành chính sách đối với công tác DS-CSSKSS-KHHGĐ để tạo điều kiện thực hiện mục tiêu công tác dân số của tỉnh.

Quản lý, thanh tra, kiểm tra đối với các cơ sở siêu âm, xét nghiệm, KHHGĐ, thực hiện quy định Nhà nước về việc không hỗ trợ người dân lựa chọn giới tính thai nhi, góp phần khống chế tốc độ gia tăng nhanh tỷ số giới tính khi sinh.

- Xin cảm ơn ông!

Ngọc Sơn