Bệnh có thể mắc ở mọi lứa tuổi, khả năng mắc bệnh ở nam cao hơn nữ. Tuy nhiên ít gặp quai bị ở trẻ dưới 2 tuổi. Sau 2 tuổi, tần suất mắc bệnh tăng dần, đạt đỉnh cao ở lứa tuổi 10-19. Quai bị gây miễn dịch bền vững dù sưng 1 hay 2 bên tuyến mang tai nên ít khi bị quai mắc lần 2.

Bệnh lây lan qua các hạt nước bọt nhỏ li ti có chứa virus bắn ra do người bệnh ho, khạc, hắt hơi, ở thể nhẹ, bệnh nhân chỉ cảm thấy mệt mỏi, căng và khó chịu ở vùng mang tai. Nếu ở thể nặng hơn, bệnh nhân sẽ sốt, nhức đầu, biếng ăn, đau họng, nhai khó, đau vùng tuyến mang tai, tuyến mang tai sưng to, đỏ một bên hoặc cả 2 bên.

 Một số trường hợp nặng, tuyến dưới hàm, dưới cằm, lưỡi gà cũng bị sưng to làm bệnh nhân ngạt thở phải vào nhập viện cấp cứu. Sau khi phát bệnh khoảng 1 tuần, các triệu chứng lui dần và bệnh nhân sẽ hồi phục hẳn. Bệnh quai bị tuy là một bệnh ít khi có biến chứng nặng, song, vi rút gây bệnh lại có thể làm tổn thương các tế bào thần kinh và một số cơ quan khác như: tụy, tinh hoàn, buồng trứng, viêm màng não chiếm 10 - 35% trường hợp mắc bệnh, viêm não chiếm 0,5%.

Ngoài ra có thể gây tổn thương thần kinh sọ não, điếc, mù, viêm tủy sống cắt ngang... Viêm tụy cấp: 3- 7%, thường diễn biến nhẹ. Các biến chứng khác ít gặp hơn như: viêm cơ tim, viêm tuyến giáp, viêm gan, viêm đường hô hấp dưới, viêm cầu thận cấp, viêm đa khớp, xuất huyết giảm tiểu cầu...

Biến chứng ở hệ sinh dục, nguy hiểm nhất là viêm tinh hoàn và mào tinh hoàn chiếm khoảng 20 - 30%. Viêm tinh hoàn xảy ra sau khi viêm tuyến mang tai 7-10 ngày. Bệnh nhân sốt cao, rét run, tinh hoàn sưng to, đau, đỏ 1 hoặc 2 bên, bệnh kéo dài 7- 10 ngày. Khoảng 30-40% trường hợp viêm tinh hoàn có di chứng teo tinh hoàn sau 2-4 tháng và dẫn đến vô sinh. Viêm buồng trứng chiếm khoảng 7% trường hợp và cũng có thể dẫn đến vô sinh.

Để biết có bị vô sinh do biến chứng của quai bị hay không cần phải đi khám ở các cơ sở y tế xem có bị teo tinh hoàn (nếu là nam) hoặc teo buồng trứng (nếu là nữ) hay không, bác sĩ sẽ cho làm các xét nghiệm như siêu âm tinh hoàn (hoặc tử cung và buồng trứng), làm tinh trùng đồ, nội soi ổ bụng để khảo sát cơ quan sinh dục nữ v.v... mới có thể kết luận chính xác.

Trên địa bàn tỉnh Yên Bái, theo số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm của Trung tâm Y tế Dự phòng, hàng năm ghi nhận từ 600 đến 1000 ca mắc quai bị, tập trung chủ yếu ở đối tượng là học sinh từ mẫu giáo đến cấp II.

Một số nơi đã ghi nhận nhiều ổ dịch quai bị như: thành phố Yên Bái, huyện Trấn Yên, Yên Bình, Văn Yên, Lục Yên, Trạm Tấu... Bệnh xảy ra quanh năm nhưng thời điểm mắc tăng cao là các mùa đông - xuân, xuân - hè.

Bệnh quai bị có thể phòng tránh dễ dàng bằng cách tiêm 2 liều vắc xin phòng bệnh, mỗi liều cách nhau 6 tháng. Nếu gia đình có trẻ em chưa mắc bệnh quai bị nên đến các cơ sở y tế để được hướng dẫn tiêm vắc xin phòng bệnh.

Nguyễn Văn Dậu