Đến thăm gia đình anh Nguyễn Văn Minh và chị Đặng Thị Út ở thôn 4 - một trong những thôn xa nhất của xã, chúng tôi không khỏi bất ngờ khi thấy anh chị có 2 cháu gái, một lên 6 và một lên 4 tuổi đang quấn quýt bên bà nội. Vợ chồng còn trẻ nhưng đã cất được ngôi nhà chắc chắn, phương tiện phục vụ cuộc sống cũng khá đầy đủ.

Hỏi đến chuyện sinh con thứ 3, anh Minh cười: "Đẻ nhiều khổ lắm" và chỉ có mẹ anh là bà Đặng Thị Chục tiếp lời: "Bây giờ đất có ít mà đẻ ra nhiều thì lấy gì mà nuôi nhau, tôi có 5 thằng con trai nhưng thằng nào cũng đẻ 2 đứa, còn mỗi thằng út có một đứa".

Khoảng 3 năm trở về trước, nhắc đến chuyện sinh con thứ 3 ở xã Động Quan hầu như ai cũng lắc đầu buồn bã. Năm 2009, tỷ lệ này là 14 %, năm 2010 là 22,5%. Đứng trước thực trạng đó, ngành dân số Lục Yên phối hợp với cấp ủy, chính quyền xã đẩy mạnh công tác tuyên truyền cũng như tổ chức các hoạt động tư vấn, chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình. “Chính quyền xã vận động nhân dân đưa nội dung không sinh con thứ 3 vào quy ước thôn, bản, lấy đó làm tiêu chí đánh giá gia đình hàng năm, đặc biệt với cán bộ, đảng viên nếu vi phạm sẽ bị xử lý đúng quy định...

Những quyết tâm đó đã giúp Động Quan giảm tỷ lệ này hiện còn 12%, đạt yêu cầu so với bộ tiêu chí chuẩn quốc gia về y tế cho phép dưới 15%. Nhưng kết quả này chưa bền vững, vì vậy "nhiệm vụ duy trì hiện đang được Động Quan tập trung thực hiện, trong đó, tuyên truyền là phương pháp hàng đầu", ông Lý Văn Đức - Phó chủ tịch UBND xã Động Quan cho biết.  

Cùng với làm tốt công tác tuyên truyền, thời gian qua Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ) huyện Lục Yên đã tham mưu tốt cho UBND huyện, phối hợp tốt với các cơ quan chức năng, cấp ủy, chính quyền các xã, thị trấn, chỉ đạo sát sao hệ thống cán bộ dân số cơ sở, hàng tháng tổ chức giao ban định kỳ để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, tập trung hỗ trợ những xã khó khăn bằng các chiến dịch truyền thông đưa dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản đến tận người dân.

Bên cạnh đó, duy trì tốt các mô hình tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân, can thiệp mất cân bằng giới tính khi sinh và các câu lạc bộ không sinh con thứ 3, làm tốt công tác khen thưởng đối với các đơn vị, cá nhân có thành tích xuất sắc trong tổ chức, vận động và thực hiện công tác DS-KHHGĐ, xử lý theo quy định các tổ chức, cá nhân vi phạm chính sách dân số...

Nhờ đó, tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên trên địa bàn huyện giảm đáng kể. Từ năm 2010 trở lại đây luôn duy trì ở mức trên dưới 6%, và từ đầu năm 2013 đến nay nhiều xã không có trường hợp sinh con thứ 3 như: Khai Trung, Lâm Thượng và cũng không có xã nào tỷ lệ này lên đến 15%. Đây là kết quả không hề nhỏ đối với một huyện miền núi.

Mặc dù tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên trên địa bàn huyện Lục Yên đã giảm nhưng chưa bền vững và không đồng đều giữa các xã. Ngành dân số huyện Lục yên xác định còn rất nhiều khó khăn, đó là tâm lý muốn sinh con trai vẫn còn rất phổ biến trong người dân, kể cả đối người có trình độ, có hiểu biết và có điều kiện kinh tế, một số hộ nghèo còn có tư tưởng đẻ nhiều con để có thêm hỗ trợ tiền, gạo và các chính sách khác; sự di biến động dân số do người dân đi làm ăn xa, nhất là phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ gây khó khăn cho quản lý dân số; cán bộ chuyên trách dân số cũng chưa có biên chế mà chỉ hợp đồng hưởng phụ cấp, đặc biệt lại thuộc trạm y tế quản lý nên công tác tham mưu cho UBND xã không được thường xuyên, cụ thể; sự lãnh đạo, chỉ đạo của một số cấp uỷ Đảng, chính quyền cơ sở còn chung chung, sự phối hợp giữa các ban, ngành đoàn thể ở cơ sở còn thiếu đồng bộ…

Mai Huyên