Trong rất nhiều vụ án ly hôn, việc thi hành án và chấp hành bản án nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp và khó giải quyết, đòi hỏi phải có sự can thiệp và phối hợp thi hành án của các cơ quan chức năng có liên quan. Tuy nhiên, một thực tế đang diễn ra rất phổ biến nhưng hiện nay vẫn chưa có sự điều chỉnh phù hợp, đó là Quyết định ly hôn do Tòa án tuyên được gửi đến các đương sự, cơ quan thi hành án nhưng lại không được gửi cho UBND cấp xã, nơi đương sự đăng ký hộ khẩu thường trú và cũng là nơi đã đăng ký kết hôn hoặc đang quản lý hồ sơ kết hôn của họ. Thực tế này đã gây ra không ít khó khăn trong quản lý Nhà nước về đăng ký và quản lý hộ tịch trên địa bàn của UBND cấp xã.

Tại Nghị định 158/2005/NĐ – CP ngày 27/12/2005 của Chính phủ về đăng ký và quản lý hộ tịch, có nội dung quy định việc ghi vào sổ các thay đổi hộ tịch khác. Trong đó, Điều 41- khoản 1 quy định “Các thay đổi hộ tịch khác bao gồm xác định cha, mẹ, con (do Toà án xác định); thay đổi quốc tịch; ly hôn; hủy hôn nhân trái pháp luật; chấm dứt nuôi con nuôi.

Điều 41 - khoản 2 nêu rõ: Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền khi ra quyết định liên quan đến các thay đổi hộ tịch khác nói tại khoản 1 điều này có trách nhiệm gửi 1 bản sao quyết định cho cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, nơi đã đăng ký các sự kiện hộ tịch để ghi vào sổ các nội dung thay đổi hộ tịch khác.

Điều 42 - khoản 3 quy định về thẩm quyền ghi vào sổ các thay đổi hộ tịch khác như sau: UBND xã, nơi đã đăng ký sự kiện hộ tịch thực hiện ghi vào sổ các thay đổi hộ tịch khác trên cơ sở quyết định đã có hiệu lực pháp luật của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.

Trường hợp sổ hộ tịch đã chuyển lưu 1 quyển tại UBND cấp huyện thì sau khi thực hiện việc ghi vào sổ các thay đổi hộ tịch khác, UBND cấp xã có trách nhiệm gửi thông báo những nội dung thay đổi cho UBND cấp huyện để ghi tiếp vào sổ hộ tịch lưu tại UBND cấp huyện.

Trường hợp sổ hộ tịch chỉ còn lưu 1 quyển tại UBND cấp huyện thì UBND cấp huyện thực hiện việc ghi vào sổ các thay đổi hộ tịch khác. Nếu cứ chiểu theo đúng các quy định này thì bản án ly hôn có hiệu lực Tòa án phải sao gửi một bản cho UBND cấp xã hoặc UBND cấp huyện, nơi đương sự đã đăng ký kết hôn trước đây.

Điều này là rất cần thiết, có như thế, UBND xã mới có căn cứ để xác nhận tình trạng hôn nhân của công dân đó khi công dân có yêu cầu, đồng thời mới có cơ sở để làm căn cứ ghi vào sổ các thay đổi hộ tịch khác theo đúng quy định về đăng ký và quản lý hộ tịch. Đồng thời việc UBND xã cần phải được thông báo và nhận được bản sao Quyết định ly hôn do Tòa án gửi còn giúp UBND xã nắm được các thông tin về nhân thân của công dân cư trú tại địa phương mình, từ đó có cơ sở để xem xét, quyết định các quyền  và  nghĩa vụ , hoặc  các  chế độ chính sách có liên quan đến công dân.

Thực tế hiện nay, Tòa án không gửi bản sao Quyết định ly hôn có hiệu lực, công dân cũng không nộp về nơi mình đã đăng ký kết hôn. UBND cấp xã chỉ biết được việc ly hôn của công dân khi công dân tự báo cáo khi muốn đăng ký một sự kiện hộ tịch có liên quan như: xin xác nhận tình trạng hôn nhân để kết hôn với người khác, hoặc là do yêu cầu phối hợp thi hành án của cơ quan thi hành án.

Trong cuộc họp giữa các ngành trong khối Nội chính, khi cơ quan Tư pháp có nêu ý kiến thắc mắc về việc vì sao Tòa án nhân dân không gửi cho UBND cấp xã nơi đương sự quyết định ly hôn có hiệu lực pháp luật, thì đại diện ngành tòa án cho biết, theo quy định của Luật Tố tụng dân sự không có quy định việc Tòa án phải sao gửi cho UBND cấp xã bản sao quyết định ly hôn đã có hiệu lực pháp luật, mặc dù là thấy bất cập nhưng Tòa án cũng không biết giải quyết thế nào ngoài việc tuân thủ các quy định của pháp luật.

Điều 241- Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 quy định chỉ có các đương sự liên quan đến vụ án, các cơ quan, tổ chức khởi kiện và Viện kiểm sát cùng cấp mới được Tòa án gửi bản sao bản án, quyết định ly hôn. Điều khoản này rõ ràng đã mâu thuẫn với Điều 41, Điều 42 - Nghị định 158/2005/NĐ – CP. Sự mâu thuẫn này dẫn đến việc UBND xã là người đã đăng ký quan hệ hôn nhân của công dân địa phương mình, nhưng lại bị tước mất cái quyền được biết về việc chấm dứt cuộc hôn nhân đó.

Thực trạng trên tồn tại đã lâu, và nó ngày càng trở nên bất cập, gây không ít khó khăn cho công tác quản lý Nhà nước về đăng ký và quản lý hộ tịch tại địa phương, nhất là trong giai đoạn nước ta đang đẩy mạnh lộ trình cải cách công tác tư pháp.

Thiết nghĩ, các cơ quan chức năng cần có kế hoạch sửa đổi các điều luật nêu trên để tạo nên sự đồng thuận và thống nhất ý chí giữa các văn bản pháp luật, góp phần giảm bớt những khó khăn, phức tạp không đáng có trong thực hiện các thủ tục hành chính giữa các cơ quan chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác tư pháp trong tiến trình hội nhập thế giới.

Khánh Thư