Khoảng 20 năm trở lại đây, toàn tỉnh đã có 62 di tích lịch sử, văn hóa được xếp hạng, trong đó có 13 di tích, danh thắng, di sản văn hóa cấp quốc gia. Ngành văn hóa còn làm tốt việc bảo tồn hàng loạt cây di sản trên địa bàn toàn tỉnh như cây thị gần nghìn năm tuổi ở  xã Tân Lĩnh (Lục Yên); cây gạo Chiến khu Vần thuộc xã Việt Hồng (Trấn Yên); cụm cây đa cầu Thác Ông, xã Vĩnh Kiên (Yên Bình); một số cây đa ở địa bàn thị xã Nghĩa Lộ; các cây thông cổ thụ ở xã Trạm Tấu, thị trấn Trạm Tấu (Trạm Tấu)…

Về các loại hình văn hóa vật thể, phi vật thể, có công trình bảo tồn làng nghề truyền thống của người Mông ở xã La Pán Tẩn (Mù Cang Chải); lễ cưới người Mông xã Suối Giàng (Văn Chấn); nghi lễ Khảm hải, làm Pụt, hát then Tày, Nùng ở vùng đông hồ Thác Bà (Lục Yên); nghi lễ cấp sắc của các ngành Dao ở Yên Bái; Xên bản, xên mường của người Thái ở vùng Mường Lò; các loại hình dân ca, dân vũ của nhiều dân tộc... 

Có được kết quả này, ông Tạ Xuân Hiếu - Giám đốc Sở VHTT&DL Yên Bái khẳng định, công đầu thuộc về Ban Quản lý Di tích và Danh thắng (BQLDT&DT) trực thuộc Sở. Quả đúng là như vậy, mới qua 3 năm thành lập nhưng một nửa trong số 62 di tích vật thể được xếp hạng là do cán bộ của Ban trực tiếp tham mưu về kế hoạch, xúc tiến nghiệp vụ chuyên môn để Sở đề nghị cấp trên xếp hạng.

Đáng chú ý, kể từ khi thành lập Ban đã có khá nhiều di tích, di sản văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia như Di tích lịch sử đèo Lũng Lô, Di tích lịch sử Đội Du kích Cao Phạ, Di tích Khu ủy Tây Bắc, Danh thắng quốc gia ruộng bậc thang Mù Cang ChảI, Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia lễ Cấp sắc của người Dao Yên Bái.

Ông Mã Đình Hoàn - Giám đốc BQLDT&DT Yên Bái cho biết, để hoàn thành được một khối lượng công việc như vậy, 13 cán bộ của đơn vị đã phải vượt qua rất nhiều khó khăn kinh phí hoạt động. Tuy nhiên, bên cạnh khó khăn, điểm thuận lợi nhất là trong công việc luôn có sự động viên của Ban Giám đốc Sở và các cấp, ngành đã làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục quần chúng về Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Vì vậy, lãnh đạo và nhân dân các dân tộc trong tỉnh, nhất là những nơi có di tích, di sản, danh thắng được nghiên cứu bảo tồn, xếp hạng luôn quan tâm hợp tác, giúp đỡ những cơ quan chuyên môn. Đội ngũ cán bộ của Ban, hầu hết tuổi đời còn trẻ và thu nhập chỉ trông chờ vào đồng lương Nhà nước nên đời sống tương đối khó khăn.

Hiện vật có họa tiết hoa văn hình rồng trong di chỉ khảo cổ học Hắc Y - Đại Cại (lục Yên).

Tuy nhiên, anh em luôn động viên nhau cố gắng hoàn thành nhiệm vụ và đơn vị cố gắng bảo đảm chế độ công tác phí khi cán bộ hoạt động ở cơ sở. Do vậy, 10 anh chị em trong bộ phận nghiên cứu đều nhiệt tình công tác và tích cực nâng cao nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu công việc. Trong phối hợp thực hiện nhiệm vụ, tất cả đều chịu khó bám địa bàn, phối hợp chặt chẽ, làm việc khẩn trương, nghiêm túc vì nhận thức rõ công tác nghiên cứu, xác minh hồ sơ di tích, di sản tiêu tốn rất nhiều thời gian và đan xen các lĩnh vực chuyên môn nên càng phối hợp nhịp nhàng, kịp thời thì càng thuận lợi.

Tuy vậy, ông Mã Đình Hoàn cho biết thêm, những việc làm được cũng mới chỉ đáp ứng một phần rất nhỏ so với yêu cầu thực tế. Bởi lẽ, đơn vị mới chỉ điều tra, nghiên cứu và xếp hạng chủ yếu là di tích vật thể. Riêng lĩnh vực văn hóa phi vật thể thì công tác bảo tồn đang gặp nhiều khó khăn vì tỉnh có khá nhiều dân tộc chung sống. Mỗi dân tộc đều có đời sống văn hóa dân gian hết sức phong phú như hoạt động các hệ thống lễ hội, tín ngưỡng dân gian, các loại hình dân ca, dân vũ, dân nhạc…

Trong khi đó, lực lượng làm công tác bảo tồn lại mỏng, thiếu chuyên môn ở nhiều lĩnh vực nghiên cứu chuyên sâu; thiếu kinh phí cho hoạt động bảo tồn nhưng lại đứng trước thực trạng là nhiều loại hình văn hóa đang bị mai một; những người dân am hiểu về vốn văn hóa của dân tộc mình đều đã cao tuổi hoặc còn ít người hiểu biết sâu về văn hóa dân gian… Nếu chúng ta không tranh thủ được một trong những yếu tố thuận lợi đó thì sau này sẽ rất khó khi đi tìm tính nguyên bản của giá trị văn hóa phi vật thể các tộc người.

Những khó khăn này nếu được các cấp, ngành chức năng quan tâm khắc phục kịp thời, chắc chắn hoạt động bảo tồn di tích, di sản văn hóa, danh thắng của quê hương Yên Bái sẽ thu được kết quả cao hơn nữa.

Hoàng Nhâm