Tháng 12/2019, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh Thực hành then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, khẳng định bản sắc văn hóa phong phú của người Việt Nam.
Trên trang thông tin, UNESCO nhấn mạnh: "Then là một thực hành nghi lễ thiết yếu trong đời sống tinh thần của các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, phản ánh các quan niệm về con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ”. Cùng với nhân dân các dân tộc trong tỉnh, người Tày trên địa bàn huyện Lục Yên đã và đang nỗ lực giữ gìn phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc, để nghi lễ then mãi là niềm tự hào của dân tộc mình.
Theo kết quả cuộc tổng điều tra dân số năm 2019, toàn tỉnh có trên 150.080 người Tày, sinh sống tại 9/9 huyện, thị xã, thành phố; trong đó, tập trung đông nhất tại huyện Lục Yên, có trên 56.880 người.
Nhằm lưu giữ nét đẹp giá trị truyền thống của dân tộc người Tày trên địa bàn, những năm qua, huyện Lục Yên không ngừng nỗ lực giữ gìn tiếng nói, trang phục, phong tục tập quán, đặc biệt là hát then, đàn tính, bởi đó là "hồn cốt” của người Tày.
Các tổ, đội, CLB văn hóa văn nghệ ở các địa phương của huyện được thành lập, phát triển ngày càng nhiều và được nhiều người dân ở mọi lứa tuổi nhiệt tình hưởng ứng, tham gia tập luyện, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày trên địa bàn.
Năm 2015, hai nghệ nhân là ông Hoàng Quang Nừng người dân tộc Nùng, ở tổ 4, thị trấn Yên Thế và nghệ nhân Hoàng Quang Nhạn dân tộc Tày ở xã Mường Lai đã được Chủ tịch nước trao danh hiệu Nghệ nhân ưu tú vì đã có cống hiến xuất sắc trong việc giữ gìn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc.
Nghệ nhân ưu tú Hoàng Quang Nhạn với bộ sưu tầm khoảng 350 bài khắp coọi, trên 300 bài hát ví quan làng (những bài được hát trong đám cưới truyền thống của dân tộc Tày) và rất nhiều làn điệu múa truyền thống như: làn điệu múa dăng mạ, dậm thượng, luận bụt… được kỳ công nghiên cứu dàn dựng công phu.
Bên cạnh đó, ông Nhạn luôn nhiệt tình trong việc truyền dạy lại cho thế hệ trẻ. Nhiều học trò của ông xuất sắc đạt nhiều giải thưởng lớn trong các cuộc thi hát dân ca của tỉnh, của Trung ương như: Ma Thị Hồng Chắn, Đỗ Văn Việt, Hoàng Thị Trang…
Nghệ nhân ưu tú Hoàng Quang Nhạn chia sẻ: "Năm nay, tôi 73 tuổi, không còn được nhanh nhẹn như những năm trước song mỗi khi xã, huyện hay tỉnh có các chương trình liên hoan, hội thi, hội diễn, mọi người vẫn luôn tìm tôi xin lời bài hát và nhờ làm cố vấn dàn dựng các điệu múa truyền thống. Trong số những học trò, có em Mai Thị Chắn gắn bó với tôi từ khi mới 15 tuổi và hiện đang sinh hoạt tại CLB khắp cọi xã Minh Xuân. Với nhiều cống hiến đóng góp, mới đây, Mai Thị Chắn đã hoàn thiện hồ sơ đề nghị được công nhận Nghệ nhân ưu tú”.
Còn với Nghệ nhân ưu tú Hoàng Quang Nừng, sinh năm 1939, những câu khắp cọi gắn liền với ông từ tuổi ấu thơ, khi lớn lên đi bộ đội, ông được cử đi học trung cấp âm nhạc rồi về công tác tại Đoàn văn công Tư lệnh Tây Bắc, sau đó chuyển về Đoàn Ca múa tỉnh Yên Bái, rồi được phân về công tác tại Sở Văn hóa - Thông tin và sau nữa là làm việc tại Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Lục Yên.
Gần như cả cuộc đời, ông Hoàng Quang Nừng miệt mài, lặn lội khắp nơi sưu tầm và sáng tác các làn điệu giao duyên của dân tộc người Tày, Nùng, Xa Phó… với chủ đề ca ngợi tình yêu quê hương, đất nước. Nhiều tác phẩm của ông đã đóng góp không nhỏ vào việc gìn giữ và phát huy các làn điệu dân ca, dân vũ.
Huyện Lục Yên hiện thành lập 35 CLB văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao và hơn 220 đội văn nghệ tại các thôn, bản, tổ dân phố. Đặc biệt, các CLB của người Tày như: CLB hát dân ca dân tộc Tày xã Tô Mậu, CLB văn nghệ dân gian Tày xã Mường Lai, CLB khắp cọi xã Minh Xuân…
Ông Trần Anh Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông và Văn hóa huyện Lục Yên cho biết: "Để bảo tồn phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc trên địa bàn, Trung tâm chủ động tham mưu với huyện khôi phục và bảo tồn những nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số thông qua việc tổ chức, phục dựng những lễ hội truyền thống; bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh; khôi phục những làn điệu dân ca. Bên cạnh đó, Trung tâm thường xuyên hỗ trợ cơ sở việc xây dựng kịch bản, dàn dựng chương trình và hướng dẫn diễn viên kỹ thuật cơ bản trong bài hát, điệu múa”.
Linh Chi
