Trong quan niệm của người Thái Tây Bắc, trong gia đình, bản mường, có người trường thọ là niềm tự hào to lớn, bởi mọi người đều tâm niệm: "Mí cốc chắng mí pai/Mí xai chắng mí chứa", nghĩa là: "Có gốc mới có ngọn/Có dây mới có cành". Bằng kinh nghiệm sống phong phú của mình, người già giúp ích rất nhiều cho thế hệ sau: "Hắp nặm au đin đanh/Panh mướng au thảu ké", có nghĩa là: "Ngăn nước dùng đất đỏ/Xây mường hỏi người già".

Các gia đình khi bố mẹ cao tuổi, con cháu mời thầy mo, chọn ngày đẹp hợp tuổi làm lễ xin số xin tuổi (ten có ten bun), thường là bà mo - "một nhính". Mâm lễ vật ngoài lợn chừng 30kg luộc xếp lại thành con, gà, gạo, muối, rượu... bao giờ cũng đánh cây chuối và mía tơ để vào chậu đặt ở nơi thầy mo cúng. Gần chuối và mía còn có mâm gạo và muối.

Con cháu lấy cây sậy (mạy ỏ) làm thành hai nhà sàn thu nhỏ có từ sáu đến mười gian, lợp giấy xanh (hướn khuôn, tức nhà hồn), mỗi chân cột để một ống nứa, con cháu và mỗi thành viên trong gia đình cho vào ống một nắm gạo và muối, hai thứ thực phẩm quan trọng nuôi sống con người, ngụ ý xin thêm tuổi cho bố mẹ.

Chuối và mía còn có ý nghĩa như "minh", "nén" - một khái niệm như chỗ dựa của linh hồn, là nền móng của sự sống trong quan niệm của người Thái Tây Bắc. "Minh đa nén tẳng" - "minh" là cái nền, "nén" đứng vững vàng trên cái nền đó. Hồn người sẽ đứng hoặc ngồi trên "minh" dựa lưng vào "nén" - "Năng sấu minh, inh sấu nén". Sự sống của mía và chuối mang ý niệm về hồn: "Tổn quẩy minh, tổn ỏi khuôn".

Thầy mo - người được coi là có khả năng giao tiếp với thần linh thay mặt gia chủ khấn, nội dung đại ý lên mường trời đón vía bị lạc, làm cho chủ nhà đau yếu, xin "then" - tức trời cho thêm số thêm tuổi. Thầy mo còn kể công lao đức độ của ông bà, lý do tuổi cao sức yếu và cầu chúc: "Hảo hăn thẩu ké mẳn dưn/Lắc mạy lau sau mạy kén/ Hảư lụ hảư lan...", có nghĩa là: "Chúc ông bà sống lâu muôn tuổi/ Làm chỗ dựa cho con cháu/Cho con cháu làm ăn phát đạt/Làm gì được nấy".

Khấn xong, thầy mo buộc chỉ vào cổ tay hai ông bà để giữ hồn giữ vía, con cháu lần lượt buộc chỉ để chúc phúc. Cúng xong, "hướn khuôn" được treo lên xà nhà, khi nào ông (bà) qua đời sẽ đem đốt cùng. Sau đó, các con đem chuối, mía đi trồng, mỗi cây bốn người khênh. Chuối do con trai và con dâu trồng, mía do con rể và con gái trồng, mọi người cùng vun đất rồi rào kín, hàng ngày chăm sóc để cây xanh tốt, sinh sôi nảy nở.

Trong bữa cơm thân mật, thầy mo cất tiếng hát: "Khắp ten số ten bun", mọi người phụ họa vui vẻ: "Ông bà tuổi già sức yếu, ốm đau lâu ngày/Cầu xin số xin tuổi/Mong cho sức khỏe, trường thọ, vía cứng cáp/Cho con cháu được hưởng phúc lành...". Con cháu đồng thanh vui vẻ: "Nhờ thầy mo cúng bái, xin với thần linh/Chúng tôi rất mừng/Cầu mong cho bố mẹ mạnh khỏe trường thọ...".

Đằng sau những yếu tố mang tính tâm linh, mỹ tục xin số xin tuổi của người Thái Tây Bắc đã trở thành một nếp sống văn hóa, đời đời con cháu vẫn tổ chức cho cha mẹ khi già yếu, mong cho cha mẹ mạnh khỏe, được hưởng phúc lộc thọ. Đó là một nét đẹp của một nền văn hóa, là cái gốc của đạo làm người.

Trần Vân Hạc