Những bản nhạc: "Gửi người trai bản" sáng tác Hoàng Nừng và "Hoa Yên Bái" của Nông Thị Kiệm, Hứa Thị Hoan, Vỳ Thị Luật... tiếng sáo của 8 cô gái Tày Mường Lai (Lục Yên) cứ nhẹ nhàng len vào hồn người những thanh âm trong khiết.

Tám cô gái Tày Mường Lai năm đó đã một lan nữa đưa tiếng sáo Mường Lai vượt ra khỏi núi rừng Tây Bắc, ngân đến tận nơi thủ đô Hà Nội. Đó là lan đội sáo Mường Lai phục vụ Đại hội Đảng toàn quốc lan thứ IV, năm 1976 tại Thủ đô Hà Nội.

Các bậc cao và trung niên ở Mường Lai bây giờ vẫn bồi hồi khi nhớ về tiếng sáo nên duyên chồng vợ của thời trai trẻ. Những đêm trăng sóng sánh bản làng, tiếng sáo vi vu theo làn điệu hát Khắp, hát Cọi ngân nga đau thôn, cuối bản. Có khi còn chưa tỏ mặt nhau mà thoáng nghe vẳng xa tiếng sáo đã thấy ưng lòng, ưng bụng lắm rồi.

Rồi khắp các đám hỏi, đám cưới, ngày hội, những khúc hát Khắp, hát Cọi, chẳng lúc nào thiếu vắng tiếng sáo của không chỉ những nam thanh, nữ tú mà cả những bậc cao niên rồi trẻ nhỏ trong làng. Khi là tiếng ngân nga của sáo dọc, lúc lại là tiếng vi vu của sáo ngang.

Có thời, người Mường Lai còn làm cả cây tiêu 9 lỗ, cất lên tiếng nhạc sinh động lạ thường. Những năm tháng kháng chiến, trong chiếc ba lô theo trai làng rời Mường Lai lên đường tòng quân, không mấy khi thiếu cây sáo quen thuộc của bản, đó như một phan quê hương mang theo.

Người Mường Lai không ai quên được tiết mục biểu diễn phục vụ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV tại Hà Nội năm 1976. Phó chủ tịch Hội Phụ nữ xã bây giờ - cô Nông Thị Kiệm năm đó còn là cô gái 16 tuổi thực sự bất ngờ và vui mừng khi nhận được thông báo triệu tập vào đội tấu sáo để chuẩn bị cho lan diễn này.

Tám cô gái độ tuổi 15, 16 chỉ có một tuần tập luyện trước khi đi biểu diễn. Cô Kiệm vẫn nhớ như in, trước ngày diễn, đoàn văn nghệ với tám cô gái không được chú ý nhiều bởi sự đơn giản không công phu như nhiều đoàn bạn. Nhưng sau khi tiếng sáo Mường Lai cất lên giữa đêm diễn, các cô gái Tày Lục Yên nhận được hàng loạt những lời chúc nông nhiệt và sự mến mộ bất ngờ.

Trong năm đó, ấn tượng với tiết mục tấu sáo ấy, mà tiếng sáo Mường Lai đã ngân lên cả trong những vần thơ của nhà thơ Nông Quốc Chấn - nguyên Thứ trưởng Bộ Văn hoa trong dịp nhà thơ ve thăm Mường Lai:
"...Vi vu tiếng sáo Mường Lai
Lắng nghe lòng những bồi hoi thực mơ.
Sáo vang sông Chảy, sông Lô
Đất trời Yên Bái bốn mùa trong xanh..."

Nhưng rồi, đội nữ tấu sáo năm xưa dan vắng bóng thưa người. Phải đến năm 1993, khi ông Hoàng Quang Nhạn - một người yêu âm nhạc, tâm huyết với tiếng sáo đất này quyết định cùng cô Kiệm, cô Luật và một vài người già trong xã vực dậy tiếng sao Mường Lai.

Ông tìm người, rồi lập lại đội tấu sáo, luyện tập cho thế hệ trẻ thành thục hơn với cây sáo. Đội tấu sáo có năm lên đến 18 người. Tiếng sáo lại được cất lên trong những đêm văn nghệ ở xã, ở huyện... Những người tấu sáo lại thêm lần nữa nhắc lại sự vinh danh của tiếng sáo Mường Lai bằng tấm bằng khen năm 1994 của Bộ Văn hóa - Thông tin và tấm Huy chương vàng Hội diễn văn nghệ quan chúng tỉnh hai năm sau đó.

Chị Chu Thị Sinh - Chủ tịch Hội Phụ nữ xã cho hay: "Tới đây, từ nguồn vốn hỗ trợ, Hội sẽ thành lập Câu lạc bộ "Gìn giữ và phát huy làn điệu dân ca Tày", đặc biệt duy trì, phát triển tiếng sáo Mường Lai”. Bằng lòng nhiệt tình và yêu tiếng sáo, hi vọng tiếng sáo Mường Lai mãi vút cao trên đại ngàn Tây Bắc.

Minh Tuấn