Sở Văn hoá - Thể thao và Du lịch đang triển khai đề án bảo vệ cây thị hàng trăm năm tuổi nằm trong cụm di tích Khảo cổ học Hắc Y - Đại Cại (huyện Lục Yên). Đây là một tín hiệu đáng mừng, nhưng thiển nghĩ nếu chỉ bảo vệ riêng cây thị này thôi thì sẽ là quá ít và cũng đã quá muộn khi hàng loạt các loài cổ thụ khác sống giữa các địa bàn dân cư toàn tỉnh vẫn chưa có kế hoạch bảo vệ. Các nhà chuyên môn về môi trường và bảo tồn các loài cây cổ thụ khuyến cáo, nhiều năm gần đây các loài cổ thụ, đại thụ còn sót lại tại các địa bàn dân cư đang có xu hướng giảm mạnh. Trong khi đó, cây cổ thụ đã được xác định vừa là tài sản vừa là di tích trên cả phương diện di tích hệ thực vật và di tích lịch sử văn hoá gắn với bến nước, sân đình hoặc các sự kiện đấu tranh cách mạng.

Thực trạng các loài cổ thụ ở Yên Bái ra sao? Có thể thấy tuy là một tỉnh miền núi nhưng những cây cổ thụ còn sót lại trong các khu dân cư, nhất là ven các sông suối cũng không nhiều lắm. Sự suy giảm này do một số nguyên nhân cơ bản: cây bị lão hoá do thời gian và không được đầu tư chăm sóc bảo vệ; bị thiên nhiên, sâu, mối và con người tàn phá để lấy củi, gỗ, đất canh tác; bị di dời do nhu cầu chơi cây cảnh; bị các loài ký sinh gây hại…

Đáng tiếc, trong số ấy có những cây như cây gạo ở làng Vần, xã Việt Hồng (Trấn Yên) gắn liền với di tích chiến khu Vần-Dọc cũng đang bị xâm hại nghiêm trọng do người dân đẽo vỏ làm thuốc, ngọn cây to nhất bị gãy và cành cây bị nhiều loài thực vật ký sinh. Cây đa trong khu vực Công ty Thương nghiệp Nghĩa Lộ cũ, gắn với chiến công và tinh thần anh dũng hy sinh của bộ đội ta trong chiến dịch giải phóng Nghĩa Lộ 1952 cũng đã bị chết khô.

 Cây sui có đường kính gốc cả chục người ôm ở đền Đại Cại thuộc xã Tân Lĩnh (huyện Lục Yên) đang bị rất nhiều loài thân leo bám dày đặc từ gốc lên gần đến ngọn. Nhiều cây si, cây đa hàng trăm năm tuổi bị dân săn cây cảnh tách ra từng phần nhỏ vận chuyển đi nơi khác rồi trồng ghép lại gần như nguyên dạng ban đầu. Các loại cây cổ thụ có chất lượng gỗ tốt như: sưa, sấu, lát… thì dù to đến mấy cũng bị đốn xẻ.

Đã đến lúc các cơ quan chức năng cần vào cuộc để quy hoạch và xây dựng đề án bảo tồn các loài cổ thụ. Trước hết, cần thống nhất các tiêu chí về cây cổ thụ. Ở nhiều địa phương vùng đồng bằng Bắc bộ, cơ bản đều xác định cây cổ thụ là những cây có từ 70 năm tuổi trở lên và đường kính từ 70 cm trở lên. Sau khi thống nhất được tiêu chí, cần tập trung xác định số lượng cây ở từng huyện, thị, xã, phường.

Trong số các loài cổ thụ được điều tra, thống kê, nên xác định rõ số lượng từng loài; mức độ quý hiếm và hiện trạng của cây; ý nghĩa về môi trường, giá trị về gỗ, thực phẩm, dược liệu; giá trị lịch sử và văn hoá để phân cấp bảo vệ từ cấp tỉnh đến thôn bản cũng như công bố đến mọi người dân về những cây thuộc diện bảo tồn…

Cùng với quá trình hoàn tất các công việc nêu trên thì điều quan trọng nữa là phải đưa ra các quy định về bảo vệ và cung cấp cho cơ sở những giải pháp về kĩ thuật, vật tư trong bảo vệ, chăm sóc. Trong đó, cần đặc biệt chú ý đến các giải pháp hạn chế xây dựng các công trình kiến trúc gây mất cân bằng sinh thái của cây; ngăn ngừa sự phá hoại của các loài côn trùng và thực vật kí sinh trên cây cổ thụ; thiết lập chế độ báo cáo hiện trạng và kiểm tra chế độ bảo vệ chăm sóc, diễn biến sinh trưởng của cây theo thời gian, theo mùa thời tiết khắc nghiệt và mùa sâu bệnh hại cây…

Làm được như vậy, chắc chắn các loài cổ thụ trên địa bàn tỉnh Yên Bái sẽ được bảo tồn tốt hơn và mang lại những giá trị vô giá cho tương lai mai sau.

 Hoàng Nhâm