Đến nay, tỉnh Yên Bái đã có 2 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới (NTM). Bên cạnh thành công đó, vẫn còn một số địa phương chưa thực sự coi trọng vấn đề xây dựng NTM, chạy theo thành tích, xin nợ tiêu chí hoặc xin không tính tiêu chí vào đạt chuẩn NTM. Cùng với đó là hàng loạt vấn đề khó khăn khách quan do đặc thù của các xã miền núi...

Tiêu chí chưa phù hợp với thực tế miền núi

Khi Đảng bộ và nhân dân xã Báo Đáp, huyện Trấn Yên tưng bừng đón nhận danh hiệu xã đạt chuẩn NTM, nhiều đồng chí lãnh đạo xã ở các huyện vùng cao như: Văn Chấn, Trạm Tấu, Mù Cang Chải trăn trở với những điều kiện đặc biệt khó khăn của địa phương mình không biết đến bao giờ mới có thể làm được và dường như câu chuyện về NTM quá xa vời với họ. Điều trăn trở đó hoàn toàn có cơ sở bởi các xã vùng cao khó khăn nhiều tiêu chí không dễ thực hiện như tiêu chí số 2 về giao thông, thủy lợi. Tiêu chí này có thể phù hợp với vùng đồng bằng nhưng không thật sự phù hợp với các xã vùng cao, vùng sâu, vùng xa.

Ông Hoàng Trọng Tuyên - Bí thư Đảng ủy xã Trúc Lâu (huyện Lục Yên) cho biết: “Giao thông thủy lợi vùng miền núi có đặc thù riêng khó có thể thực hiện việc cứng hóa đường nội đồng, đường trục thôn, xóm và việc bê tông hóa xây dựng hệ thống mương máng tưới tiêu nước”. Ngoài ra, tiêu chí số 9 về tỉ lệ nhà ở khu dân cư cũng không phù hợp với đặc thù đồng bào vùng cao.

Ông Hoàng Công Lệnh - Chủ tịch UBND xã Liễu Đô (huyện Lục Yên) cho rằng: “Tiêu chí nhà ở “4 cứng” (tường cứng, cột cứng, nền cứng và mái cứng) rất khó thực hiện ở vùng miền núi có đồng bào dân tộc ít người bởi họ quen với nhà sàn và sau này là nhà có cải tiến. Dẫu sao đây cũng là một nét bản sắc văn hóa dân tộc, sẽ khó thực hiện nếu làm theo đúng tiêu chí đề ra”.

Theo ông Mai Mộng Tuân - Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong 19 tiêu chí NTM, tiêu chí nào cũng rất quan trọng. Càng là các xã vùng cao thì vai trò của giao thông đối với phát triển kinh tế càng phải đặt lên hàng đầu. Tuy nhiên, cũng có những tiêu chí lại thừa, không thật sự cần thiết với những xã gần trung tâm huyện, thị trấn, thành phố. Đơn cử như trạm y tế của xã Tuy Lộc (thành phố Yên Bái) hoặc xã Liễu Đô (Lục Yên), là hai xã rất gần trung tâm  huyện, thành phố, thậm chí người dân đi khám, chữa bệnh đến bệnh viện, trung tâm y tế của huyện, thành phố còn gần hơn với trạm y tế xã, trong khi đó mọi điều kiện về khám, chữa bệnh ở trạm y tế không thể so sánh với các bệnh viện. Hoặc cũng với những xã trên, tiêu chí bưu điện văn hóa xã cũng không cần thiết.

Quy hoạch yếu kém

Tháng 4/2015, đoàn công tác của tỉnh đã có chuyến kiểm tra xây dựng NTM tại  Đại Phác (huyện Văn Yên) - một trong những xã điểm của tỉnh phải về đích trong năm 2015 nhưng quy hoạch hiện vẫn còn nhiều bất cập. Theo quy hoạch, xã sẽ có chợ. Tuy nhiên, đồng chí Chủ tịch UBND xã lại kiến nghị: “Cho phép không tính đạt chuẩn cho tiêu chí này của xã” do trong quá trình xây dựng quy hoạch, các đơn vị tư vấn đã không đánh giá hết tình hình thực tế tại địa phương. Đại Phác không phải là xã trung tâm của khu vực, trong khi chợ An Thịnh cách đó không xa. Việc quy hoạch cho xã phải có chợ hoàn toàn không hợp lý song thay vì phải báo cáo điều chỉnh quy hoạch thì xã lại xin “không tính đạt chuẩn cho tiêu chí này”. Vì vậy, nếu Đại Phác không sớm điều chỉnh quy hoạch thì cho dù các tiêu chí khác của xã có đạt cũng vẫn không được công nhận là xã NTM.

Phần lớn việc xây dựng đề án, quy hoạch của xã NTM được tiến hành thông qua tư vấn từ các đơn vị chuyên môn làm quy hoạch và viết theo một khuôn mẫu chung chung. Quy hoạch xây dựng NTM không phải một nội dung mà bao gồm nhiều nội dung với những quy hoạch khác nhau: phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng, sử dụng đất, dân cư… Thế nhưng, hầu hết các đơn vị tư vấn đều không có kiến thức đa ngành lại chưa bao giờ xây dựng quy hoạch kiểu này.

Trong khi đó, chủ đầu tư là ban quản lý xã hầu như không có cán bộ nào am hiểu về công việc này mà chỉ chú ý vào việc “có quy hoạch”, chưa tính đến việc quy hoạch đó sẽ thực hiện như thế nào! Đó là chưa kể đến trình độ cán bộ cấp xã vừa thiếu vừa yếu, nhất là vùng sâu, vùng xa. Thậm chí, trong việc chỉ đạo các xã làm quy hoạch NTM, bản thân cán bộ cấp huyện cũng chưa thật sự hiểu biết và nắm vững quy trình, kỹ thuật xây dựng quy hoạch tổng thể, quy hoạch chi tiết về những vấn đề cụ thể ở mỗi một địa phương trong huyện. Vì vậy, mới có huyện quy hoạch mang đậm tính chung chung, rập khuôn đến máy móc.

Mô hình trồng dâu nuôi tằm phát huy hiệu quả tại xã Tân Đồng (huyện Trấn Yên).

Cần đổi mới nhận thức và cách làm

Từ khi bắt tay vào thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, công tác tuyên truyền đã được tỉnh Yên Bái đặt lên hàng đầu, giúp mỗi cán bộ, người dân hiểu rõ mục tiêu, cách thức để thực hiện Chương trình là viên gạch đầu tiên xây dựng nền móng NTM. Khi các đoàn công tác của tỉnh kiểm tra việc thực hiện thì mới hay, nhiều địa phương, cán bộ cơ sở, người dân vẫn không hiểu bản chất của Chương trình. Có xã coi đây là một dự án của Chính phủ, có nguồn vốn đầu tư lớn nên khi thấy có đoàn công tác của tỉnh đến thì liệt kê một loạt các hạng mục đầu tư với kinh phí hàng chục tỷ đồng để xin vốn. Nhu cầu của các xã về xây dựng NTM thì nhiều, vượt quá khả năng đầu tư của huyện, tỉnh trong khi đó lại có tư tưởng ỷ lại và trông chờ vào nguồn vốn đầu tư của Nhà nước.

Ông Mai Mộng Tuân khẳng định: “Phần lớn nguồn lực đầu tư dồn cho các xã điểm lại tập trung xây dựng mới, ít quan tâm tu sửa, nâng cấp cái đã có để giảm bớt chi phí không cần thiết, dành số tiền đó đầu tư thêm cho các xã có điểm xuất phát thấp, điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn”. Ngoài ra, khi triển khai ở một số địa phương thì đa số tập trung vào các tiêu chí về cơ sở hạ tầng, đặt ra mục tiêu mỗi năm thực hiện bao nhiêu tiêu chí. Cách làm này có điểm mạnh là tập trung sự chỉ đạo, nguồn lực thực hiện nhưng không phải tiêu chí nào cũng có thể làm được trong vòng một năm. Lý do là có những tiêu chí cần phải có thời gian tuyên truyền, vận động người dân mới có thể hoàn thành. Điển hình như huyện Lục Yên hiện vẫn chưa có xã nào đạt được tiêu chí về môi trường.

Sau 4 năm thực hiện Chương trình, Yên Bái đã có 2 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, dự kiến trong năm 2015 tiếp tục có 4 xã: Đại Phác (huyện Văn Yên), Việt Thành, Tân Đồng (huyện Trấn Yên) và Liễu Đô (huyện Lục Yên). Đó là kết quả tích cực, là động lực để các địa phương khác học tập. 19 tiêu chí NTM không có tiêu chí nào là không quan trọng hướng đến mục tiêu nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của hộ dân vùng nông thôn. Chặng đường xây dựng NTM ở Yên Bái còn rất dài, vì vậy, việc thực hiện cần phải dựa trên nguyên tắc “của dân, do dân và vì dân”.

Anh Dũng