Từ TP Phan Rang - Tháp Chàm, xuôi dọc theo tỉnh lộ 702 ven biển khoảng 20km bằng xe máy hoặc xe buýt, du khách dễ dàng tới di tích Hòn Đỏ. Hòn Đỏ có diện tích khoảng 28ha, trong đó có 2ha rừng dương (phi lao) được trồng từ năm 1995. Một nơi rất gần thành phố nhưng bất ngờ đem lại nhiều điều thú vị.

Nổi tiếng “rừng” san hô

Vi vu trên con đường ven biển lồng lộng gió, du khách dễ dàng tìm thấy những khuôn hình tuyệt đẹp với cảnh người địa phương đang tất bật trên những đồng muối phẳng lặng như tấm gương khổng lồ. Hàng trăm thửa ruộng muối đủ sắc màu trải dài tới tận chân núi sẽ là khung cảnh thú vị cho những người thị thành lần đầu tiên đến vùng đất nóng nung người này.

Rồi bất chợt màu xanh ngắt của những luống tỏi, hành tím xanh mơn mởn hiện ra. Đấy là lúc du khách đặt chân tới xã Thanh Hải, nơi có di tích Hòn Đỏ nổi bật ven biển với hàng dương xanh rì rào trong nắng và gió.

Theo các tài liệu của tỉnh Ninh Thuận, toàn bộ danh thắng này được cấu tạo từ nền san hô, trên bề mặt được phủ cát dày đến 12m, nơi thấp nhất từ 5-6m... Từ trước năm 1995, trên rạn san hô Hòn Đỏ, các nhà khảo cổ đã phát hiện 11 chiếc rìu đá, 11 mảnh vòng đeo tay hình vuông, hình tam giác và hàng trăm mảnh gốm, sành sứ mang đặc trưng của nền văn hóa Sa Huỳnh.

Ngày nay, dấu tích của nền văn hóa cổ xưa vẫn đọng lại trên các phiến đá với những cổ tự Chăm bí ẩn còn chưa được giải mã. Ngày và đêm, gió và sóng biển vẫn thổi ràn rạt, ăn mòn từng lớp san hô nổi trên biển.

Cánh đồng muối luôn cho bạn những khuôn hình đẹp - Ảnh: Tiến Thành

Loanh quanh trên Hòn Đỏ, du khách còn dễ dàng bắt gặp “rừng” đá san hô nhọn hoắt như bàn chông, hay có san hô cao lênh khênh, tròn vo, lởm chởm như đá núi trên cao nguyên đá Đồng Văn nằm rải rác, nhấp nhô trên bãi cát.

Sự sống duy nhất trên những mỏm đá san hô ấy là những cây xương rồng khổng lồ hay những mảnh rêu xanh rì bám vào kẽ đá.... San hô ở Hòn Đỏ nổi tiếng khắp nơi nên người dân nơi đây phải lập cả một đội bảo vệ để ngăn chặn khai thác bừa bãi.

Nhắm cá đối với rượu tỏi

Không chỉ sở hữu một danh thắng thiên nhiên tuyệt đẹp, Hòn Đỏ còn có vô số sản vật không dễ tìm ở nơi khác. Đó là hành tím, tỏi mồ côi của vùng quê Mỹ Hiệp, Mỹ Phong, vốn là thứ đặc sản nức tiếng chẳng kém thương hiệu hành tỏi Lý Sơn (Quảng Ngãi).

Theo những người nông dân Mỹ Hiệp, hành, tỏi ở đây được trồng và chăm sóc trực tiếp trên cát lấy từ Hòn Đỏ vì thế không chỉ thơm nức mũi, củ hành, củ tỏi còn có vị mặn mòi của biển, của đá san hô. Đặc biệt là tỏi mồ côi (tỏi một múi) là thứ tỏi rất quý hiếm.

Loại tỏi này ít múi, trải qua năm tháng được chăm sóc đã tích tụ được nhiều dưỡng chất và tinh dầu, nên khi thu hoạch số lượng rất hạn chế và thường được giữ lại để ngâm rượu làm thuốc trị đau lưng, đau bụng.

Sản vật từ đất (hành tím, ảnh trên), từ biển (rong biển) đã mang lại nét đặc thù cho Hòn Đỏ - Ảnh: Tiến Thành

Cá đối nướng là món lạ miệng ở đây - Ảnh: Tiến Thành

Giữa trưa hè, lang thang ven rạn san hô Hòn Đỏ, bạn dễ dàng bắt gặp những ngư dân của làng chài Mỹ Hiệp đi bủa lưới bắt cá đối ven bờ (người dân địa phương gọi là cá lá), hay lặn vớt rong biển làm nước giải khát...

Cá đối Hòn Đỏ có hình dạng nhỏ gần giống cá chuồn vì chúng có thể bay vút lên mặt nước khi bị lưới bủa vây, song là loài cá chỉ ưa sống ở vùng nước ven rạn san hô hay vùng nước lợ. Thân cá thon nhỏ, thịt thơm và chắc, vốn là món khoái khẩu để nướng, chiên hoặc nấu canh chua.

Còn nhánh rong nho, rong câu được chế biến thành thức uống để giải nhiệt trong những ngày nắng oi nồng ở vùng đất tháp nắng...